Točenje pića, prodaja mesa i mlevenje žita, tokom 18. veka spadaju u kategoriju manjih regalnih prava (Ius regalia minor), kojima je isključivo raspolagala tadašnja država, odnosno, Dvorska komora. Međutim, ova prava su se pod određenim okolnostima mogla preneti i na naselje, u trajanju od pola godine, tako da su prihodi, nastali korišćenjem gostionica, mesnica i vodenica, tada isključivo njoj pripadali.
Prvi ugostiteljski objekat u Apatinu, tj. gostionica na lađi, kartiran je, pored malobrojnih građevinskih objekata, na mapi iz 1742. godine, u okviru tzv. vojničkog Apatina. Ova gostionica je od strane ovde stacioniranih provijant oficira, smatrana za izuzetno nepoželjnu na toj lokaciji, jer će, po njihovom mišljenju, pored ostalih gostiju, privlačiti i mnoge razbojnike, koji bi eventualno mogli da opljačkaju obližnji žitni magacin.
Na samom početku komorske kolonizacije (od polovine 18. veka), pored brojnih stambenih objekata za smeštaj naseljeničkih porodica, počinje formiranje centralne zone naselja, sa određenim brojem erarskih objekata, među kojima je i zgrada gostionice “Ka kruni”. Bila je smeštena na samom mesnom trgu, nasuprot osnovne škole, na uglu glavne (Crkvene, danas Pivarske) i treće poprečne ulice. Međutim, na nivou dosadašnjih istraživanja ne mogu se dati precizni podaci u vezi njene veličine, forme osnove, unutrašnje dispozicije prostorija, kompozicije fasade, stilskih karakteristika, itd. Tada su postojali i tipski projekti, namenski rađeni za ovu kategoriju ugostiteljskih objekata, a jedan od autora bio je i čuveni Jožef Kiš (u jednom periodu stanovnik Apatina, i idejni tvorac i projektant Velikog bačkog kanala, najvećeg hidrotehničkog poduhvata u jugoistočnoj Evropi na kraju 18. veka). Pored samog objekta u kome se točilo piće i eventualno prenoćilo, gostionice su morale imati štalu za konje i šupu za kola.
Kako se sve veći broj kolonista odlučivao da svoju egzistenciju trajno veže za Apatin, tako se i broj gostionica u državnom vlasništvu povećavao. Naime, već je 1761. godine, registrovano pet gostionica, od kojih je jedna, od 1761. do 1763. godine, istočila 43. 941 litru vina, 27.366 litara piva i 3.559 litara rakije. Rakija “dudovača” je bila omiljena među tadašnjim Apatincima, nemačkog etničkog porekla. Korišćenje ovog, izvornog naziva od strane kolonizovanih Nemaca, nedvosmisleno upućuje na činjenicu da su naziv za ovu vrstu rakije preuzeli od strane starosedelačkog, srpskog i šokačkog stanovništva. Ostale četiri, Apatin je uzeo u zakup na pola godine, i u istom periodu u njima je popijeno 135.614 litara vina (uglavnom vino sa područja Srema i Bačke), dok su se pivo i rakija konzumirali u znatno manjim količinama (pivo-7.276 i rakija-3.340 litara).
Na osnovu izveštaja iz 1791. godine, možemo dobiti preciznije podatke o ovih pet državnih gostionica. Prva koja se navodi, gostionica “Štajer” bila je van naselja (pola sata hoda), na putu prema Somboru. Bila je dužine 19 hvati (1 hvat-1,896 m), širine 3, 5 hvati, sa temeljom od cigle i zidovima od čerpića. Druga je bila sagrađena 1789. godine, preko puta tadašnje zgrade tekstilne manufakturne radionice (nekadašnje preduzeće “Dunav”), koja sa brojnim građevinskim modifikacijama postoji i danas (u njoj se nalazi zabavište u Gradskom parku). Za vreme poslednjeg rata protiv Turske, služila je kao stan komandanta vojne bolnice, privremeno smeštene u zgradi nekadašnjeg preduzeća “Dunav”. Treća gostionica je bila “Lađarska” i bila je locirana u Obalskoj ulici (ul. I. L. Ribara), na mestu najugroženijem od strane nadirućeg Dunava, dok se četvrta “Ka kruni” nalazila u centru naselja, na samom trgu. Peta, “Magacinska” gostionica je bila van naselja, na dunavskoj obali, desno od erarskog žitnog magacina.
Zanimljiv je podatak, da je apatinska Gradska kuća (današnja zgrada SO Apatin), izgrađena 1909. godine, na mestu nekadašnje stare državne gostionice.
Autor-Tomislav Šimunović
Izvor: Radio Dunav
