Okreću se točkovi mog bicikla, gde god je stao taj rulet – beše premija!”, vrte mi se kroz glavu Balaševićevi stihovi i čini se da bi oni mogli najbolje da opišu moje putešetvije kroz Vojvodinu na dva točka: u svakom selu neka „premija”, nešto zanimljivo, neki podatak, zgrada ili znameniti meštanin, svuda topla dobrodošlica…
Stižem iz pravca Bogojeva, prelazim preko kanala čeličnim mostom i ispred mene su tri tornja Srpskog Miletića, „sveto trojstvo” velikog broja sela u Vojvodini: pravoslavni hram, katolička crkva i Vatrogasni dom. Odmah posle mosta skrećem u ulicu levo i ulazim u pravoslavnu Crkvu Sv. apostola i jevanđelista Mateja iz 1750. Ikonostas je obnovljen 1890. zahvaljujući Stevanu Građanskom, tadašnjem predsedniku Crkvene opštine
Od prošlog leta sveštenik u ovoj crkvi je Mile Majkić koji je godinama službovao u Futogu. Otac Mile me poziva da se osvežim na terasi parohijskog doma, uskoro stiže i ostatak naše biciklističke četvorke. Priča da je rodom sa Manjače, on i popadija imaju petoro dece, sva su otišla u grad. Žali se da je sve više praznih kuća, ljudi odlaze iz malih mesta. Iz Srpskog Miletića otac Mile brine i o vernicima u okolnim selima u kojima je pravoslavno stanovništvo u manjini pa nemaju svog sveštenika: Bogojevu, Doroslovu, Svilojevu i Sonti.
U vreme cara Josifa, naslednika carice Marije Terezije u do tada čisto pravoslavno selo Srpski Miletić su doseljeni Nemci. Po izveštaju iz 1818. u mestu dominiraju katolici sa 1.766 duša, pravoslavnih je duplo manje – 800, dok je samo četiri Jevreja. Već 1936. Miletić je čisto nemačko selo sa 765 kuća i 3.837 stanovnika. Ipak, naselje je kroz vekove sačuvalo ime Srpski Miletić.
Pred kraj Drugog svetskog rata Nemci iz Srpskom Miletića su raseljeni (deo je otišao pre partizana i Crvene armije a oni koji su ostali poslati su u logore za civile). 1946. u selo su doseljeni kolonisti iz Leskovca i okoline. Dok vozimo bicikl kroz selo uočavam zanimljivu reklamu: „Vuk i Dina – Vulkanizerska radnja”, vlasnici su se vešto poigrali sa analogijom na čuveni par…
Na ulazu u Doroslovo iz pravca Srpskog Miletića nalazi se Bogorodičino svetilište sa čudotvornim izvorom Bajkut, sada poznato kao Sentkut („sveti izvor”). Svetište je poznato još od Srednjeg veka kada je to područje pripadalo Ugarskoj. Prva kapela u čast presvete Bogorodice izgrađena je 1796. Zamenjena je novom 1809. ali nju je uništila vatra 50 godina kasnije. Treća kapela je sagrađena 1825. Ona je 1875. proširena, i nakon dogradnje dva zvonika dobila je izgled današnje crkve.
Tik uz crkvu, fond Prosperitate u vlasništvu Vlade Republike Mađarske finansirao je podizanje impresivne građevine u kojoj se održavaju sajmovi i manifestacije poput „Agrofestivala” na kojem je nedavno nastupio i Zvonko Bogdan.
Pošto je za vreme turske vlasti Doroslovo potpuno porušeno, Austrija je 1752. po naređenju administratora Redla, naselila 150 mađarskih i slovačkih porodica. Tadašnji stanovnici Doroslova bavili su se uglavnom ribolovom. Danas je Doroslovo pretežno mađarsko selo u kojem prema poslednjem popisu živi 1.830 stanovnika. U centru mesta se nalazi još jedna katolička crkva kao i neizostavni Vatrogasni dom.
Posle većinski mađarskog Svilojeva, šokačke Sonte, mađarskog i romskog Bogojeva, Srpskog Miletića naseljenom kolonistima sa juga Srbije i mađarskog Doroslova – stižemo u Stapar u kojem žive Srbi-starosedeoci.
Tu nas na plus 40 dočekuje Mira iz Udruženja žena „Staparska ruža”. Sedamo u kafe „Tajm” koji gostovanjem muzičkih zvezda privlači publiku iz cele Zapadne Bačke. Mira priča kako je selo i dalje veoma živo, ima čak 300 dece u Osnovnoj školi što za mesto od 3.000 žitelja predstavlja impresivan broj. Mladi se često posle studiranja vraćaju u selo, ovde ima 90 paradnih konja i pedesetak fijakera. Preko puta „Tajma” kuća Đoke Ivkova iz 1928. i u njoj gostionica „Beograd”. Mira kaže da je kuća nedavno u restituciji vraćena Đokinim naslednicima koji su je stavili na prodaju…
U centru sela spomen ploča partizanima poginulim u NOB-u i meštanima koji su bili žrtve fašističkog terora. Pored njega izlog sa velikim „tabloom”, poput onih maturskih na kojem se nalaze fotografije poginulih. Dok fotografišem jedan Staparac mi dobacuje: „Prvi put vidim da se neko za to interesuje! Svaka čast! Većina njih poginula je tokom Bitke na Batini!”.
Priča o nastanku sela je prilično poznata ali da je ponovo ispričamo. Prva značajna kolonizacija Nemaca u Bačku započela je 1748. pa su tadašnji stanovnici sela uz obalu Dunava – Bokčenović i Vranješevo počeli su da presreću lađe, „Ulmske kutije” koje su prevozile Nemce na unapred određene lokacije, ubijali ih i pljačkali. Zato su prozvani i „gusari sa Dunava”. Naredbom Marije Terezije stanovništvo ta dva sela je preseljeno u Stapar, dovoljno daleko da ne bi mogli da se bave gusarenjem. Pored konja, fijakera i gusara, čuveni su i po staparskom ćilimu i piti „listari”.
Pravoslavna crkva u ovom selu je posvećena Vavedenju presvete Bogorodice, podignuta je na mestu starijeg hrama od naboja. Raskošna ikonostasna rezbarija rad je anonimnog autora očigledno solidnog znanja i znatnog iskustva. Slikanu dekoraciju je izveo Jakov Orfelin. 1856. crkveni oci i prvi ljudi staparski su izdali za javnost pismeno saopštenje o ukrašavanju crkve. Akademski živopisac iz Novog Sada, Pavle Čortanović je unutrašnjost hrama uspešno fresko oslikao i mermerom ukrasio. Posvedočili su to: Stefan Rackov knez, Jovan Đuričić beležnik i sva tri paroha staparska – Jovan Popović, Petar Popović i Orestija Silaški.
Nakon Stapara, sa glavnog puta koji vodi ka Somboru – skrećemo levo u pravcu Prigrevice. Ime sela se menjalo kroz šest vekova. Prigrevica se 1772. prvi put spominje kao jedna reč zajedno sa imenom sveca: Sentivanprigrevica.
Pred naletom Crvene armije 1944. većinsko nemačko stanovništvo koje je naseljavalo Prigrevicu povuklo se u pravcu Mađarske i dalje put Nemačke, transport je išao preko Sombora i Bezdana. Jedan broj Nemaca je ostao u mestu (oko 15 porodica) kada u noći između 21. i 22. oktobra 1944. u mesto ulazi Crvena armija. Nakon toga su Nemci zatečeni u selu poslati u Gakovo koje je pretvoreno u logor za nemačke civile iz ovog dela Bačke.
Početkom 1945. u mestu se formira Uprava Narodnih dobara koja broji oko tridesetak zaposlenih lica i ima zadatak da sačuva napuštenu nemačku imovinu i pripremi selo za dolazak kolonista iz Like u selo.
14. maja 1947. Narodni odbor je doneo odluku da se mesto od tog dana naziva samo Prigrevica bez dodatka Sveti Ivan. Groblje dotadašnjeg većinskog nemačkog stanovništva je preorano što nije bio čest slučaj u kolonističkim mestima u Vojvodini.
Devedesetih su se ovde nalazile paravojne jedinice koje su učestvovale u ratu u Slavoniji i Baranji pa je tada već zapuštena nemačka Crkva Sv. Ivana Krstitelja – dodatno minirana. Boris Mašić iz Muzeja Podunavskih Nemaca u Apatinu uspeo je da spase veliku skulpturu Svetog Trojstva iz crkve i ona se danas nalazi u njegovom muzeju.
Tokom devedesetih u Prigrevici je bilo puno izbeglica iz Hrvatske pa je broj stanovnika u jednom momentu narastao do 7.000.
Poslednja dva popisa beleže pad broja žitelja ovog sela, procenjuje se da ih danas ima upola manje, oko 3.500. Prigrevica je poznata u celoj Srbiji i regionu najviše kao rodno mestu košarkaša Željka Rebrače. Dom kulture u ovom selu ima salu od 400 mesta što je više od Doma kulture u Apatinu (300) i Narodnog pozorišta u Somboru (250).
Od Prigrevice do Apatina vodi odlično uređena biciklistička staza kojom se iz sela do sedišta opštine bezbedno i u hladu drveća – stiže za nekih desetak minuta.
Foto: Privatna arhiva/Vatrogasni dom u DoroslovDa je bilo više, ne bi valjalo jer smo nakon više od 80 kilometara vožnje na plus 40 stepeni svi bili prilično iscrpljena i riblji paprikaš na vikendici Dubravke Korać, predsednice Opštine Apatin bila nam je adekvatna nagrada za celodnevnu avanturu po selima tri opštine: apatinske, oyačke i somborske.
Pred povratak u Novi Sad navratili smo i na po jednu čašu vina na brod „Liberty„ koji se nalazi u vlasništvu samoproklamovane države Liberland koja se nalazi na dunavskoj adi između Srbije i Hrvatske. Predsednik ove države, Čeh Vit Jedlička i njegova supruga Jana Markovicova koju sam upoznao par nedelja ranije, ovog puta nisu bili prisutni ali mi smo se zadovoljili i društvom „dvorjana”.
Robert Čoban
Preuzeto: dnevnik.rs
