Istorijat srpskog papirnog novca
U devetnaestom veku, na našim prostorima, vladalo je izraženo nepoverenje kod stanovništva po pitanju evropskog papirnog novca, koji se polako uvodio u praksu. Dotadašnja upotreba pretežno kovanog novca kod najšireg sloja stanovništva u Srbiji, prouzrokovala je da pojava prve srpske novčanice ne budu opšte prihvaćena kod ljudi, a tek izdavanjem apoena od 10 dinara 1885. godine, plativog u srebru, građanstvo stiče poverenje u papirni novac, čije korišćenje od tada, postepenim uvođenjem u opticaj novih novčanica različitih nominalnih vrednosti, postaje praksa.
Po završetku Prvog svetskog rata i konstituisanju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, u opticaju je bilo najviše novčanica koje su se pre i za vreme rata koristile u državama koje su 1918. godine ušle u sastav Kraljevine. U tom periodu u opticaju je bilo najviše austrougarskih kruna, koje su u novoj državi postale zakonsko sredstvo plaćanja pošto su nostrifikovane od strane tadašnjeg Ministarstva finansija. Kada je Srbija postala kraljevina, a knez Milan proglašen kraljem 1882. izdata je specijalna serija zlatnika od 10 i 20 dinara. Nazvani su Milanovi zlatnici, odnosno milandori – po imenu kralja i francuskoj reči za zlato. Kao kraljevina, Srbija štampa i prvi novac s pečatom Privilegovane narodne banke. Poslednja novčanica te banke izdata je tokom Prvog svetskog rata, a poslednja serija nosi datum 18. septembar 1918.
Privilegovana Narodna banka Kraljevine Srbije, 1920. godine, prerasta u Narodnu banku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a prve novčanice koje iste godine izdaje jesu novčanice od 10, 100 i 1000 dinara. Izrada novčanice od 10 dinara poverena je američkoj kompaniji iz Njujorka, dok su novčanice od 100 i 1000 dinara, osmišljene od strane francuskih umetnika, nastale u štampariji „Banque de France“ u Parizu.
Novčanica od 10 dinara koja nosi datum 1. decembar 1929. bila je prva novčanica štampana u Zavodu za izradu novčanica Kraljevine Jugoslavije, koji je 1930. godine započeo proizvodnju papirnog novca.
Jednom od najlepših novčanica koje je izdala ta banka smatra se 1.000 dinara iz 1931, s likom kraljice Marije.
Poslednja novčanica izdata u Kraljevini Jugoslaviji pre okupacije vredela je 500 dinara i nosila je datum rođenja maloletnog kralja Petra Drugog Karađorđevića.
Početkom Drugog svetskog rata, Narodna banka Kraljevine Jugoslavije nastavlja svoj rad, prateći vladu u emigraciji, a ovlašćena od okupatora, da emituje novac u novonastalim prilikama, postaje Srpska narodna banka, koja je tokom ratnih godina izdala dve serije novčanica.
Po završetku rata, nova vlast uvodi valutnu reformu, zamenu okupacijskog novca i izdavanje serije novčanica Demokratske Federativne Jugoslavije – čije su prve količine štampane u Moskvi. Dinar ostaje novčana jedinica i u novoj državi. U periodu od 1945. do 1992. godine u Jugoslaviji je emitovano ukupno 12 serija novčanica sa 67 apoena.
Teme novčanica iz prvog izdanja, koje veličaju tekovine rata, ubrzo su zamenili motivi koji personifikuju ideju razvoja novog socijalističkog društva. Na njima se na primer nalazio Spomenik mira, spomenik Nikole Tesle, Kosovka devojka…
Tokom perioda hiperinflacije, 1993. godine, Savezna Republika Jugoslavija izdala je veliki broj novčanica sa enormnim nominalnim vrednostima. Najveću nominalnu vrednost ikad zabeleženu kod nas, dostigla je novčanica od pet stotina milijardi (500.000.000.000) dinara, izdata u vreme hiperinflacije krajem 1993. Period neobuzdane inflacije, okončan je naredne godine.
Narodna banka Jugoslavije u periodu od 2000. do 2002. godine izdaje i pušta u opticaj novu seriju novčanica izmenjenog i unapređenog dizajna, nastalu primenom najsavremenije tehnologije. U ovom periodu dinar je vraćen na međunarodnu scenu, jer posle više od jedne decenije ponovo postaje konvertibilan.
Novčanice danas
10 dinara
Na prednjoj strani je portret Vuka Stefanovića Karadžića i njegov pribor za pisanje, tri slova moderne srpske azbuke i lik Filipa Višnjića. Na zadnjoj strani je Vukov portret i članovi Prvog Sveslovenskog Kongresa, održanog u Pragu, 1848. godine, kao i friz od slova. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine.
20 dinara
Na prednjoj strani je portret Petra Drugog Petrovića Njegoša, spomenik iz mauzoleja na planini Lovćen. Novčanica je puštena u opticaj 2000. godine. Na zadnjoj strani je, pored lika Njegoša, crtežom predstavljen detalj Cetinjskog manastira, te detalj sa ukrasne minijature sa prvog slovenskog oktoiha, štampanog na Cetinju 1494. godine i planinski masiv Komova.
50 dinara
Na prednjoj strani je portret kompozitora Stevana Stojanovića Mokranjca. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine.
100 dinara
Na prednjoj strani je portret Nikole Tesle i detalj Teslinog elektro-magnetnog indukcionog motora. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2000. godine.
200 dinara
Na prednjoj strani je portret Nadežde Petrović i silueta Manastira Gračanice. Nadežda je bila srpska slikarka krajem 19. i početkom 20. veka. Jedna je od najpoznatijih srpskih impresionista i najvažnija srpska slikarka tog perioda, a njena najpoznatija dela su: „Sićevačka klisura“, „Seljanke iz Šumadije“, „Ciganka sa crvenim šalom“, ,,Čobanin svira u frulu“, „Guslar“, „Na izvoru“, „Kosač“, „Pletilja“, „Staro beogradsko groblje“, „Devojče iz Sićeva“, „Prizrenka“, „Pejzaž sa crvenim nebom“, „Put“, „Pogreb u Sićevu“, „Portret Kosare Cvetković“, „Tašmajdan“, „Skadarlija“, „Dereglije na Savi“, “Jevrejska mala“, „Žena sa suncobranom“, „Ada Ciganlija“, „Karaula na Savi“, „More“ i mnoge druge. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2001. godine.
500 dinara
Na prednjoj strani se nalazi portret Jovana Cvijića i stilizirani etno-motivi. Cvijić je bio poznati srpski geograf, predsednik Srpske kraljevske akademije i rektor Beogradskog univerziteta. Osnovao je Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine i bio njegov upravnik od osnivanja do 1927. godine. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao je Srpsko geografsko društvo 1910. u Beogradu. Novčanica je puštena u opticaj 2004. godine.
1000 dinara
Na novčanici se nalaze portret Đorđa Vajferta, silueta Vajfertove pivare, hologram svetog Đorđa kako ubija aždaju, detalji unutrašnjosti glavne zgrade Narodne Banke Srbije. Vajfert je bio poreklom Nemac iz gornje Austrije – u duši Srbin iz čuvene pivarske porodice. Sem uspešnih pivara, svetski poznatih, koje je imao u Begradu, Pančevu, Sremskoj Mitrovici i Nišu, njemu se pripisuje i razvoj rudarstva u Srbiji u 18. i 19. veku. U selu Glogovac, osnovao je Centar za istraživanje rudnih bogatstava, za to vreme odlično opremljen. Vajfert je otvorio prvi rudnik u Kostolcu, iz kog se i danas vadi ruda. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2001. godine.
2000 dinara
Na novčanici se nalazi portret Milutina Milankovića. On je bio srpski matematičar, geofizičar, građevinski inženjer, klimatolog, astronom, osnivač katedre za nebesku mehaniku na Beogradskom univerzitetu i svetski uvažavan naučnik, poznat po teoriji ledenih doba, koja povezuje varijacije zemljine orbite i dugoročne klimatske promene. Smatra se osnivačem matematičke klime i klimatskog modeliranja. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2011.
5000 dinara
Na novčanici se nalazi portret Slobodana Jovanovića i ukrasni detalj zgrade Srpske akademije nauka i umetnosti, kao i silueta Parlamenta Srbije. Slobodan Jovanović je bio ugledni srpski istoričar, političar i pravnik. Novčanica je prvi put puštena u opticaj 2002. godine.
