U dubokim džunglama Latinske Amerike postojao je misteriozan i jedinstven narod koji i danas zbunjuje istraživače, a za koji se smatra da je bio uzor mnogim kasnijim civilizacijama.
Kada su Evropljani započeli sa osvajanjem teritorija Novog sveta, u odnosu na Severnu Ameriku koja je bila naseljena uglavnom plemenima kojima je ideja centralizovane vlasti bila strana, Latinska Amerika se pokazala mnogo lakšom za osvajanje.
Umesto sa brojnim plemenima i njihovim vođama, Evropljani su u Mezoamerici zatekli uređene državne strukture, koje bi nakon osvajanja samo preuzeli.
Međutim, za takvo uređenje nisu bili zaslužni ni Asteci ni Maje koje su zatekli konkistadori, nego civilizacija koja je tu živela pre njih, a koja je nestala toliko naglo da je njeno postojanje otkriveno tek posle Drugog svetskog rata.
Olmeci su se pojavili u XV veku pre nove ere u Meksičkom zalivu (današnje meksičke države Verakruz i Tabasko) kao lovačko sakupljačka kultura, mada pojedini arheolozi tvrde da su Olmeci 300 godina stariji.
Ono što je sigurno je da su vrlo brzo shvatili kako da iskoriste plodno tlo i razvili poljoprivredu i prve gradove.
Najranije urbano naselje nalazilo se u San Lorencu, a uspeli su da stvore razgranatu trgovačku mrežu koja se protezala sve do Nikaragve.
Trgovali su žadom i opsidijanom, posebnim vulkanskim staklom koje je bilo ključno u izradi alata civilizacije koja nije poznavala metal.
Jedan od brojnih razloga zašto je kultura Olmeka jedinstvena je to što se razvila potpuno samostalno, bez spoljašnjeg uticaja. Olmeci su svoje društvo, religiju i tehnologiju izgradili samostalno.
Kod svih velikih civilizacija, od Egipta do Kine, od Sumera do Grka, jasno se mogu prepoznati tuđi uticaji, bilo da je u pitanju nasleđe prethodnih gradova i plemena ili elementi stigli zajedno sa trgovcima i doseljenicima.
Kada je otkriveno postojanje Olmeka?
Zaintrigirani glasinama o džinovskom oku koje viri iz zemlje u džungli južnog Meksika, arheolozi su tokom četrdesetih godina XX veka počeli da odlaze na lokalitet. Ono što su tamo otkrili promenilo je istoriju pretkolumbovske Amerike.
Kolosalne kamene glave isklesane u bazaltu, unikatnih crta lica gledale su ih netremice!
Za kamene skulpture od kojih su pojedine visoke skoro 3 metra i teške od šest pa sve do 40 tona, smatra se da su portreti stvarnih vladara. Kamen od kog su skulpture pravljene nije lokalni, nego je transportovan 80 kilometara, a možda čak i više, što je dodatno produbilo misteriju i drevnoj civilizaciji.
Otkriveno je 17 glava, od kojih je deset iz San Lorenca.
Kameni vladari često imaju i neku vrstu kacige, ili im jaguarove šape vise preko čela. Naučnici pretpostavljaju da je jaguarovo krzno bilo simbol političke i verske moći.
Zbog čega samo glave? U mezoameričkoj kulturi postoji verovanje da je duša smeštena u glavi, da je ona čuva, čime naučnici objašnjavaju izbor drevnog naroda da iskleše samo taj deo tela.
Još jedan oblik olmečke umetnosti su reljefi i slike na kamenu. Najčešće se nalaze kod ulaza u pećine, a prikazuju vladare kako sede na prestolu ili verske rituale. Sačuvani su i prikazi bogova izrađeni od žada, keramike ili drveta. Čini se da su Olmeci poštovali mesta u prirodi koja su povezivala nebo, zemlju i podzemlje.
Olmečki bogovi
Imena olmečkih bogova nisu poznata, ali kao i kod većine primarnih religija, predstavljali su prirodne pojave poput kiše, ali i zemlje i životinja. Olmeci su poseban značaj davali životinjama koje se nalaze na vrhu lanca ishrane: jaguarima, orlovima, zmijama i ajkulama.
Identifikovali su ih kao božanska bića i smatrali da moćni vladati mogu da preuzmu njihovo obličje – potpuno ili delimično. Biće čovek-jaguar je možda bilo njihovo vrhovno božanstvo.
Obožavali su i nebeskog zmaja i verovali da četiri patuljka drže nebo, možda predstavljajući četiri ključna pravca koji su uz druge olmečke bogove postali vrlo važni u kasnijim mezoameričkim religijama.
Još jedan veo misterije preko Olmeka baca sama klima zemlje kojom su vladali. Negostoljubiva džungla i kiselo tlo uništili su većinu ostataka civilizacije koja je cvetala gotovo 1.000 godina, od 1200. do 400. pre nove ere. Većina saznanja o njima imamo iz majanske i astečke kulture, preko onoga što su od njih preuzeli.
Olmečko pismo i kalendar
Olmeci su razvili svoje pismo koje je imalo dve vrste hijeroglifa – piktograme, u kojima se slikom doslovno predstavlja reč koju predstavlja; i fonetičke, odnosno prikaze slogova, poput rebusa. Ali i to je još uvek predmet nagađanja, sa obzirom da je premalo fragmenata otkriveno kako bi se u potpunosti dešifrovalo.
Pojedini naučnici smatraju da su Maje preuzele njihov sistem pisanja brojeva, a čini se i da je “zloslutni” majanski kalendar, koji je 2012. predviđao smenu epoha, zapravo olmečki.
Od kako su ostaci njihovog postojanja otkriveni, arheolozima su sve uređeniji da su Olmeci bili uzor svim velikim civilizacijama Srednje Amerike.
Maje, Zapoteci, Totonaci, Asteci … sve te kulture su jedna u odnosu na drugu prilično različite, svaka je imala svoje osobenosti i jedinstvena obeležja, ali sve mogu da se povežu s drevnim Olmecima koji su istim prostorima vladali pre njih.
Izvor: Nacionalna geografija Srbija / Foto: Shutterstock
