Na današnji dan 1789. godine rođen je Dimitrije Davidović srpski političar i diplomata, ustavopisac, novinar i publicista.
Lekar i diplomata Dimitrije Davidović, koga će istorija zapamtiti, pre svega, kao prvog srpskog novinara. Kakve je tekovine u srpskoj kulturi i nauci, zapravo, ostavio Dimitrije Davidović?
Novine serbske
Davidović
je rođen u Zemunu 1789, koji je tada pripadao Habzburškoj monarhiji. Do
odlaska u Beč, u kom je počeo sa novinarskim radom kojim će obeležiti
početke srpske žurnalistike, školovao se u Zemunu, Pešti, Kežmarku i
Sremskim Karlovcima, odakle je čak bio izbačen zbog pogrdnog teksta koji
je napisao o jednom od profesora.
U Beč, prestonicu Habzburške
monarhije, odlazi 1813. da studira medicinu, međutim, Dimitrije Frušić,
koga je Davidović poznavao još od školovanja u Pešti, poziva ga da
zajedno osnuju novine. Naime, u Beču je postojala velika srpska
zajednica, ali nijedne novine na maternjem jeziku.
Posle brojnih
peripetija, odbijanja policijske uprave i pisma caru, dobijaju dozvolu i
osnivaju Novine serbske, doduše tada sa mnogo dužim nazivom. Međutim,
do izlaska prvog broja Davidović je morao da osigura i prve
pretplatnike, novčanu pomoć i podršku najuglednijih Srba koji su tada
živeli u Beču.
Pronašavši štampariju, 1. avgusta 1813. objavljuje
prvih dvesta primeraka. Novine su imale osam strana, to jest pola
tabaka, i izlazile svakog dana sam vikendom. Isprva su se uglavnom
sastojale od evropskih vesti, a kada je austrijska cenzura vremenom
oslabila, Frušić i Davidović su počeli da objavljuju vesti koje su se
ticale zbivanja u Srbiji.
Tokom godina, uvodili su različite
rubrike želeći da zadovolje šarenoliku publiku, ali najčešće su
prevodili strane tekstove. Broj pretplatnika je iz godine u godinu
rastao pa opadao, ali nije prelazio više od petsto, što je činilo
održavanje lista izuzetno teškim.
Koju godinu po osnivanju Novina
serbskih Davidović je pokrenuo i Zabavnik, posvećen srpskoj
knjiženovsti. Međutim, zbog već teške materijalne situacije za pomoć je
morao da se obrati raznim ljudima, između ostalih i samom knezu Milošu
Obrenoviću, koji je novčano podržao almanah.
Tokom nešto manje od
desetak godina koliko su Novine serbske izlazile, Davidović se, želeći
da kroz njih održava kulturni život Srba u Beču, zaduživao, ulagao dva
miraza, kupio štampariju koju je potom prodao i savetovao se i sarađivao
sa čuvenim učenim ljudima poput Vuka Stefanovića Karadžića, Jerneja
Kopitara, Lukijana Mušickog i drugih.
Zanimljiv detalj je da su
novine zabranjene iako ih je Davidović ugasio. Ovaj podatak samo
upotpunjuje sliku o složenim političkim i represivnim sistemima u kojima
su ljudi poput Davidovića morali da nađu način da ostvare ideje za koje
su duboko verovali da su važne za civilizaciju.
Knežev sekretar
Međutim,
ovo nije bio kraj Novina serbskih. Deset godina kasnije, pod istim
imenom, Davidović kao urednik potpisuje godišnju publikaciju, to jest
službeni glasnik koji će tokom naredna dva veka prerasti u Službeni
glasnik, koji izlazi i danas, kao svojevrsan živi spomenik prvom srpskom
ustavopiscu.
Po gašenju prvobitnog lista, Davidović je pisao
Milošu Obrenoviću i drugim kneževima da izrazi želju da pređe u Srbiju i
tu nastavi sa radom. Iako će ubrzo postati privatni, a onda i zvanično
prvi knežev sekretar, put do zadobijanja njegovog poverenja bio je dug i
nezgodan.
Kao svestrana ličnost, Davidović je bio u kontaktu za
velikim brojem različitih ljudi, što je bilo dovoljno da ga knez protera
iz Kragujevca, tadašnje srpske prestonice ili da mu se pogorša položaj,
u slučaju da neko od tih ljudi javno zastupa stav koji se kosio sa
zvaničnim kneževim stavovima. A oni su, opet, zavisili od Osmanskog
carstva ili Rusije, čije je interese Miloš Obrenović stalno morao da
uzima u obzir.
U početku, Davidović je za kneza prevodio tekstove
iz inostranih novina, odgovarao na pisma i radio u svojstvu porodičnog
lekara. No, njegova diplomatska karijera počinje 1827. kada prevodi
hatišerif Porte, i još važnije, uz to prilaže i svoj komentar na ovaj
dokument i druga srodna međunarodna akta. Obrenović uviđa da je
Davidović koristan za rad na autonomiji Kneževine Srbije i sve više ga
uključuje u poslove koji se Kneževine tiču.
Zahvaljujući njegovom
dejstvovanju i radu nekolicine drugih diplomata, 1830. potpisan je
hatišerif kojim se Srbiji vraća šest nahija, a tursko stanovništvo se
seli sa njene teritorije. Međutim, neke od uredbi sprovedene su tek po
potpisivanju hatišerifa iz 1833. Ovom prilikom, Davidović je od ruskog
cara dobio orden Vladimira Četvrtog.
Sretenjski ustav
Ova dva hatišerifa predstavljala su zakonodavnu osnovu Kneževine Srbije, ipak, bili su nepotpuni, ponajviše u pogledu unutrašnje državne uprave. Međutim, Miloš Obrenović je donošenje Ustava odlagao, što je izazvalo Miletinu bunu 1835.
Ovaj događaj uneo je dodatni pritisak i 15. februara donet je Sretenjski ustav, na kom je Davidović do tada radio. Sastavljen je na osnovu francuskih ustavnih povelja i iako je ubrzo ukinut, do danas ostaje najmoderniji i najliberalniji Ustav koji je Srbija imala.
Međutim, pod pritiskom međunarodnih sila Francuske, Turske i Austrije, Ustav je ukinut već početkom marta, a onda i zvnanično na proleće. Usled ovih događaja, Davidović je smenjen sa svih državnih funkcija, a onda i proteran iz prestonice.
Pored toga, knez Miloš Obrenović mu nije dopuštao da se preseli u Beograd, pa je Dimitrije Davidović sa porodicom ostao u Smederevu do 1838, kada je preminuo. Vest o njegovoj smrti nisu preneli u Srbiji, ali priča o njegovom životu ostaje da živi kroz njegovu kulturnu i političku zaostavštinu.
Preuzeto: nationalgeographic.rs
