Marko Kraljević ili svetovno – Marko Mrnjavčević, centralni i najkontroverzniji lik srpske, srednjevekovne, epske poezije poginuo je na današnji dan 1395. godine na Rovinama u bici protiv vlaškog vojvode Mirčeta.
Turci su ga 1395. godine poveli u vojsku na teritoriju Vlaške, protiv njenog vladara Mirče I, kako bi ga kaznile za česte upade na turske posede. U sastavu turske vojske učestvovali su i vazali: kralj Marko Mrnjavčević, despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara i Konstantin Dragaš. Centralna bitka odigrala se na Rovinama, 17. maja 1395. godine, a svoje živote izgubili kralj Marko Mrnjavčević i velmoža Konstantin Dragaš.
Mimo istorijskih činjenica, Kraljević Marko je ostavio dubok trag u srpskoj srednjevekovnoj epskoj poeziji. Imajući u vidu faktičke činjenice o njegovom državničkom životu, s jedne strane i način na koji ga prikazuju mnogobrojne pesme (nešto kao srpski Robin Hud!), može se slobodno reći da je Kraljević Marko najveća zagonetka srpske narodne epike. Njegova “epska sudbina” daleko je nadmašila njegov državnički značaj – Kraljević Marko je ubedljivo najpevaniji lik i glavni junak ne samo doba u kome je živeo – mit o njegovim čudotvorstvima smestio ga je u legendu kod vile Ravijojle, kao i njegovog omiljenog Šarca i obavezni buzdovan (topuz) od 66 oka.
Zanimljivi događaji koji su se desili na današnji dan, 17. maj:
1102 – Prvi ugarski kralj iz dinastije Arpadovića krunisan je u Biogradu za kralja Hrvatske i Dalmacije.
1510 – Umro je italijanski slikar Sandro Botičeli (Botticelli). Njegova dela “Proleće” i “Rođenje Venere” smatraju se ovaploćenjem renesansnog duha. Po narudžbi Lorenca Medičija (Lorenzo Medici) prvi je među italijanskim slikarima uradio ilustracije za Danteovu “Božanstvenu komediju”.
1749 – Rođen je engleski lekar Edvard Džener (Edward Jenner), pronalazač vakcine protiv velikih boginja.
1814 – Norveška je proglasila nezavisnost od Švedske i usvojila novi ustav.
1838 – Umro je francuski sveštenik i političar Moris de Taljeran Perigor (Maurice, Talleyrand, Perigord), jedan od najveštijih diplomata u istoriji. Zahvaljujući njegovoj veštini Francuska je, mada poražena strana, na Bečkom kongresu (1814-15) uspela da zadrži granice iz 1792.
1861 – Tomas Kuk (Thomas Cook) organizovao je prvi turistički “paket aranžman” u svetu, šestodnevno putovanje iz Londona u Pariz.
1866 – Rođen je francuski kompozitor i pijanist Erik Sati(Satie), autor “Gimnopedija”. Poznat je postao skandalom koji je izazvao izvođenjem baleta “Parada” na tekst Koktoa (Cocteau) i sa scenografijom Pikasa (Picašo), koji je prikazan 1916. kao “kubistički manifest”.
1900 – Rođen je iranski verski vođa ajatolah Ruholah Homeini (Ruhollah Khomeini). U Iran se vratio iz izbeglištva 1979. nakon što je u “islamskoj revoluciji” zbačen šah Reza Pahlavi, uspostavio teokratsku diktaturu i vladao Iranom do smrti 1989.
1903 – U Španiji je nacionalizovana imovina crkve i ukinute su crkvene škole.
1906 – Rođena je hrvatska pevačica Zinka Kunc, prvakinja Zagrebačke opere (1928-36) i solistkinja Metropoliten opere (1937-66).
1917 – U Nici je umro srpski vojvoda Radomir Putnik, proslavljeni vojskovođa u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Rukovodio je povlačenjem srpske vojske 1915. i uspeo da osujeti namere nemačke Vrhovne komande da je opkoli i uništi.
1939 – Švedska, Norveška i Finska odbile su Hitlerov predlog da potpišu pakt o nenapadanju. Pakt su potpisale Danska, Estonija i Litvanija.
1940 – Trupe nacističke Nemačke u Drugom svetskom ratu ušle su u Brisel.
1946 – Premijer Rumunije u vreme Drugog svetskog rata Mitri Antonesku (Antonescu) osuđen je na smrt i streljan zbog saradnje s nemačkim nacistima.
1949 – Velika Britanija je priznala nezavisnost Republike Irske i potvrdila pripadnost Severne Irske Ujedinjenom Kraljevstvu.
1954 – Vrhovni sud SAD osporio je propis iz 1896. da obrazovanje treba da bude “odvojeno ali jednako”, čime je formalno odbačena rasna segregacija u državnom školskom sistemu.
1965 – Prvi put je prenet TV program u boji iz Velike Britanije u SAD. To je bio prenos emisije američke TV mreže NBC “Novi pogled na staru Englesku” preko američkog komercijalnog telekomunikacionog satelita “Erli Bird”.
1973 – Specijalni komitet američkog Senata počeo je istragu o aferi Votergejt u kojoj su pristalice republikanske stranke bile optužene da su pred predsedničke izbore 1972. radi špijunaže provalile u sedište Demokratske stranke. Administracija tadašnjeg predsednika SAD Ričarda Niksona (Richard Nixon) optužena je da ometa istragu, pa je pokrenut postupak za opoziv predsednika. Nikson je u avgustu 1974. dao ostavku, a predsednički položaj preuzeo je dotadašnji potpredsednik Džerald Ford (Gerald).
1974 – U tri eksplozije automobila-bombi u centru Dablina 32 osobe su poginule, a više stotina je ranjeno.
1987 – Irački ratni avion “F-I Miraž” ispalio je dve “egzoset” rakete na američki vojni brod “Stark” koji je patrolirao Zalivom. Poginulo je 37, a ranjena su 62 mornara.
1997 – Loran Kabila (Laurent) je sa svojim trupama ušao u Kinšasu, preuzeo vlast u Zairu i promenio naziv države u Demokratska Republika Kongo. Kabila je ubijen u pokušaju državnog udara u januaru 2001, a vlast je preuzeo njegov sin Žozef (Joseph).
1998 – Pripadnici separatističkog pokreta “Tamilskih tigrova” ubili su Sarodžinija Jogesvarana (Sarojini Yogeswaran), gradonačelnika Džafne, grada na severu Šri Lanke.
1999 – Izbore u Izraelu dobio je vođa Laburističke partije Ehud Barak, čime je okončana trogodišnja vladavina premijera Benjamina Netanjahua (Netanyahu), lidera desničarskog Likuda.
2000 – Vlada Srbije preuzela je beogradski radio i televiziju “Studio B” upadom policije u redakcije. Vlasti su u narednim mesecima na različite načine onemogućavale rad nezavisnih elektronskih medija u Srbiji i istovremeno otvarale nove pod državnom kontrolom i kontrolom vladajućih partija.
2000 – U Indoneziji je održano prvo suđenje za kršenje ljudskih prava. U tom procesu dvadesetčetvoro vojnika i civila optuženo je za ubistvo desetina seljaka u masakru u provinciji Aseh 1999.
2001 – Svih 30 putnika, uključujući i iranskog ministra saobraćaja Rahmana Dadmana i zamenike ministara iz njegove delegacije poginulo je kada se na severu Irana srušio ruski avio Jak-40.
2003 – U najvećoj poplavi u poslednjih 50 godina, koja je posle velikih kiša zadesila Šri Lanku, poginulo je oko 250 ljudi, oko 55.000 kuća je potpuno uništeno, a neka sela su zbrisana sa lica zemlje. Procenjeno je da je oko 150.000 ljudi ostalo bez krova nad glavom.
2004 – Masačusets je postao prva američka država koja je dozvolila zaključenje braka sa osobom istog pola.
2006 – Umro je Kju Fojer (Cy Feuer) veteran holivudske produkcije i kompozitor.
2009 – Nakon parlamentarnih izbora u Kuvajtu u nacionalnom parlamentu će prvi put među 50 poslanika sedeti i četiri žene. Žene su u Kuvajtu 2005. godine dobile pravo da glasaju i da budu birane, a do sada nikada nisu bile poslanice.
2010 – Zvanični srednji kurs dinara prvi put je prešao 100 dinara za jedan evro, što je najniža vrednost od uvođenja evra 2002. godine.
2011 – Britanska kraljica Elizabeta druga doputovala je u istorijsku posetu Irskoj. To je prva poseta jednog britanskog monarha od kada je Irska osvojila nezavisnost od Londona 1922. godine.
2012 – Umrla je američka pevačica Dona Samer (Donna Summer) dobitnica pet Gremi nagrada. Obeležila je istoriju disko muzike hitovima “Bad Girls”, “Last Dance” i “Hot Stuff”, a njeni hitovi dominirali su top listama sedamdesetih godina prošlog veka.
2019 – Savet Evrope je usvojio deklaraciju kojom je Rusiji vraćeno pravo glasa oduzeto nakon pripajanja Krima 2014. godine.
Izvor: B-92, Mondo / Foto: Prt.sc.YT obrazovni kanal
