Agata Kristi je engleska književnica, autorka brojnih detektivskih romana i dramskih dela, i jednog od najpoznatijih književnih likova – detektiva Herkula Poaroa koji se pojavljuje u mnogim njenim delima. Zbog knjiga koje je napisala, dobila je nadomak “kraljica zločina”.
Detinjstvo i obrazovanje
Rođena je 15. septembra 1890. godine u Torkiju, u kući koja se nazivala “Ešvild”, kao treće dete Frederika Alve Milera i Klarise Magraret Miler. U to vreme nisu svi imali prilike da se školuju, pogotovo ne sve devojčice, ali njeni stariji brat i sestra, koji su imali 10, odnosno 11 godina više od nje, pohađali su školu. Za razliku od njih, Agata je ipak imala kućno obrazovanje, za koje se pobrinula njena majka. Osim čitanja, pisanja i aritmetike, majka ju je učila i da svira klavir i mandolinu.
Sa 11 godina ostala je bez oca, a majka je uvek bila tu za nju. Ohrabrivala ju je da piše poeziju i kratke priče koje su bile objavljivane u lokalnim novinama. Nakon jednog odmora u Egiptu, Agata je napisala svoj prvi roman, koji je porodični prijatelj Iden Filipot preporučio svom književnom agentu u Londonu. Ipak, Agatin prvi roman nije imao uspeha.
Kako bi stekla formalno obrazovanje, nakon školovanja kod kuće, otišla je u Pariz sa 16 godina, gde je dve godine studirala pevanje i klavir, ali je zbog preterane treme i straha od javnih nastupa prestala da se bavi muzikom.
Prvi brak
Tokom Prvog svetskog rata radila je kao medicinska sestra, a kasnije i kao apotekarka. Za pukovnika Arčibalda Kristija udala se 1914. godine i sa njim je imala jednu ćerku – Rozalind Hiks. Razveli su se 1928. godine, kada je Agata otkrila da je muž vara.
Prvi njen objavljen roman je “Misteriozna afera u Stajlzu” iz 1920. godine, u kom se po prvi put pojavljuje Herkul Poaro – lik koji ju je proslavio i koji se kasnije našao u još 32 romana i u nekoliko desetina kratkih priča.
Dok je još bila u braku sa Arčibaldom objavila je nekoliko kratkih priča u više časopisa, kao i šest romana i zbirku pripovedaka.
Razvod i drugi brak
Nakon razvoda sa Arčibaldom Kristijem, Agata je na neko vreme u potpunosti nestala iz javnog života, a neko vreme niko nije znao gde se ona nalazi i šta radi. Međutim, samo dve godine nakon razvoda – 1930. godine, ponovo se udala, ovog puta za arheologaMaksa Malovana, sa kojim je bila narednih 46 godina u braku – sve do smrti.
Pisala je i pod pseudonimom – Meri Vestmakot, a prvi od šest romana koje je objavila pod ovim imenom napisala je 1932. godine. Sve do 1949. godine niko nije znao da je Meri zapravo Agata, a tada je tajnu otkrio časopis “Sandej tajms”.
Kao i tokom Prvog svetskog, tako je i u Drugom svetskom ratu učestvovala pomažući ranjenicima. Radila je u apoteci u Londonu, gde je stekla dosta znanja o otrovima, koji su često bili deo njenih kriminalističkih romana. Tako je u romanu “Kod Belog konja”, koji je napisala 1961. godine, koristila talijum kao otrov za ubistvo jednog od likova. Toliko je detaljno i tačno opisala trovanje talijumom, da je jedan lekar zahvaljujući njenom romanu rešio jedan medicinski slučaj.
Nagrade i priznanja za rad
Za života je bila višestruko nagrađivana za svoj rad i bila je uvažena književnica. Tako je 1956. godine imenovana za komandanta Reda britanske imperije, godinu dana kasnije postala je predsednik “Kluba detektiva”, najveće nacionalno priznanje – orden Britanskog kraljevstva – dobila je 1971. godine.
Agata Kristi i njen muž Maks Malovan bili su u to vreme veoma poštovan i poznat par, a uspeh koji su njih dvoje pojedinačno dostigli prava je retkost. Kao i Agata, i Maks je za života nagrađen za svoj rad, pa je tako 1974. godine proglašen za viteza zbog svog arheološkog rada.
Bolest i kraj života
Čak i kada se njeno zdravlje pogoršavalo, nije prestajala da piše. U periodu od 1971. do 1974. godine bilo je još očiglednije da joj je narušeno zdravlje, a tada je otkriveno i da pati od Alchajmerove bolesti ili neke druge slične demencije.
Umrla je 12. januara 1976. godine, prirodnom smrću u sovjoj kući u Volingfordu, sa 86 godina.
Romani i drame, ekranizacija dela
Među delima Agate Kristi nalazi se više od 80 pretežno detektivskih romana i drama, a u većini njih pojavljuju se njeni najpoznatiji likovi – Hektor Poaro i Mis Marpl.
Veliki deo njenih romana i priča ekranizovane su, odnosno adaptirane u filmove ili sedije. Tako je Britanska televizija BBC napravila radijske i televizijske verzije priča o Hektoru Poarou i Mis Marpl. Hektor Poaro nije proslavio samo Agatu Kristi, već i glumca Dejvida Sušea, koji ga je tumačio u detektivskim serijalima.
Najpoznatija dela Agate Kristi:
“Ubistvo Rodžera Ajkrofta”, “Leš u sarkofagu”, “Ubistvo u Orijent ekspresu”, “Deset malih crnaca”, “Vašar zločina”, “Nikotin”, “Tajna zamka Čimniz”, “Tajna sedam brojčanika”, “Otvorenih karata”, “Ubistvo u Mesopotamiji”.
Rekordan uspeh Agate Kristi
Dela Agate Kristi prodata su u više od milijarde primeraka na engleskom jeziku, i u više od milijardu primeraka na još 45 različitih jezika. Osim uspeha sa prodajom knjiga, Agata je postigla neviđen uspeh i sa predstavom “Mišolovka” koja drži rekord za najduže prikazivanje u Londonu – prvi put je prikazana 25. novembra 1952. godine, a do sada je odigrana više od 25.000 puta.
Prema “Ginisovoj knjizi rekorda” Agata Kristi je autor sa najviše prodatih knjiga, dok je njen roman “Ubistvo Rodžera Ajkrofta” proglašen za najbolji krimi-roman svih vremena, čime je i Agata Kristi dobila titulu najboljeg pisca detektivskih priča.
