Na današnji dan 1942. godine, ustaše su u Sremskoj Mitrovici u Drugom svetskom ratu streljale Savu Šumanovića, jednog od najboljih srpskih slikara između dva rata. Njegove velike kompozicije “Doručak na travi” i “Pijana lađa” ubrajaju se među najznačajnija dela modernog srpskog slikarstva.
Početak
Sava Šumanović je najpoznatiji srpski slikar 20. veka. Rođen je 22. januara 1896. godine u Vinkovcima. Potiče iz ugledne i dobrostojeće porodice koja se ubrzo nakon njegovog rođenja preselila u Šid.
Osnovnu i srednju školu je završio u Zemunu, a ljubav prema slikarstvu se javila još u njegovim srednjoškolskim danima. Kada se vratio kući kao osamnaestogodišnjak čije srce pripada slikarstvu, oštro se suprotstavljao ocu koji je za svog sina planirao advokatsku karijeru. Na sreću, Savina majka je iskoristila svoj uticaj na supruga i ubedila ga da dozvoli sinu da studira umetnost. I tako je Sava 1914. godine upisao Višu školu za umjetnost i obrt u Zagrebu, čime je i zvanično posvetio svoj život umetnosti.
Studije
Za vreme studija, Sava je samostalno proučavao određene umetnike koji su ga posebno zanimali, a koje nisu obrađivali u školi. Pre svega, bavio se proučavanjem impresionista kojima je bio fasciniran. Zabeleženo je da je u školi imao najviše ocene i mnogobrojna priznanja. Pored učenja, dosta vremena je provodio družeći se sa prisnom prijateljicom Antonijom Tkalčić Koščević, koja je takođe studirala umetnost, ali smer vajarstvo.
Prvu samostalnu izložbu održao je pred kraj studija 1918. godine, i od tada njegova karijera i popularnost postepeno rastu. Bavio se izradom raznih ilustracija, radio je kao scenograf u zagrebačkom Narodnom kazalištu, a vrlo brzo je održao i svoju drugu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt. Tadašnja njegova dela su pripadala prvenstveno simbolizmu i za njih je konstantno dobijao pozitivne kritike.
Slikarska karijera Save Šumanovića
Najznačajniji događaj u Šumanovićevoj karijeri je bio odlazak u Pariz krajem 1920. godine. Tamo je proveo pola godine radeći u studiju poznatog profesora umetnosti Andrea Lota, čija su dela pripadala post-kubizmu. Lot je veoma cenio Savu, smatrajući ga svojim najtalentovanijim učenikom, a njihova saradnja je potpuno promenila život Save kao mladog umetnika u usponu. Sava je, po ugledu na svog mentora, postao slikar koji koristi tehnike iz kasnog konstruktivizma, oslanjajući se na kubizam. Zahvaljujući svojoj sposobnosti da prihvati i prodre u srž promena u umetnosti, postao je osnivač modernih trendova u srpskom slikarstvu.
Međutim, iako pun entuzijazma i novih otkrića, kada se 1921. godine vratio iz Pariza, doživeo je ogromno razočaranje na svojoj izložbi u Zagrebu. Naime, ispostavilo se da zagrebačka provincijalska i konzervativna publika nije razumela modernu umetnost, a definitivno nije ni bila spremna za nju, pa je tako Sava naišao na prilično oštre i negativne kritike. Vrativši se u Srbiju, počeo je da slika ženske aktove i pejzaže iz okoline Šida, a ovi motivi su dominirali njegovim slikama do kraja njegovog života.
Ubrzo odlučuje da ponovo ode u Pariz, pa tako napušta Šid 1925. godine. Međutim, ovoga puta mu boravak u francuskoj prestonici nije bio potpuno zadovoljavajući. Iako je u to vreme naslikao neke od svojih najboljih dela, uključujući slike “Doručak na travi” i “Pijani brod” i dalje je nailazio na negativne kritike publike i slikarskih kritičara. Psihički iscrpljen, vraća se u Šid posle tri godine provedene u Parizu. U gradu u kojem je odrastao, organizovao je niz izložbi koje su ga napokon proslavile. Uprkos slavi, nije zapostavio ni svoj privatni život – učio je engleski jezik, pohađao časove plesa i zajedno sa svojim prijateljima posećivao izložbe drugih umetnika tog perioda.
Smrt i priznanja
Kada je Šid tokom Drugog svetskog rata postao deo Nezavisne države Hrvatske, ćirilično pismo je u tom gradu postalo zabranjeno. U znak protesta zbog zabrane zvaničnog srpskog pisma, Sava Šumanović je od tada odbijao da potpisuje svoje slike, a umesto toga ih je označavao samo godinom nastanka.
Za vreme jedne ustaške akcije, 28. avgusta 1942. godine, Sava Šumanović je uhapšen, odveden u Sremsku Mitrovicu i tamo streljan zajedno sa 120 Šiđana i Mitrovčana. Na taj tragičan način završio se život jednog od najvećih srpskih slikara svih vremena. Sahranjen je u zajedničkoj grobnici sa ostalim streljanim žrtvama.
Galeriju Save Šumanovića je 1952. godine u Šidu osnovala njegova majka. Tamo je bila izložena većina njegovih slika, a i danas je Galerija poznata po tome što poseduje preko 300 slika ovog velikog umetnika.
