Pojam kolonizacija latinskog je porekla i odnosi se na naseljavanje određene teritorije osnivanjem kolonije bilo u vlastitoj ili tuđoj zemlji, a takođe može se odnositi i na okupaciju i pokoravanje neke zemlje, tj. naseljavanje određene teritorije nasilnim putem, kojim se ta zemlja pretvara u koloniju. To je definicija kolonizacije, ali šta je bio pravi cilj kolonizacije iz 1945. godine vreme je pokazalo.
Na osnovu pisanja istoričara i dobrih poznavalaca pozadine kolonizacije, ustanovljeno je da je, Odredbama posleratnih vlasti, srpski živalj iz Like, Korduna, Banije i BiH, kao i manji broj Hrvata, trebalo raseliti sa njihovih ognjišta. Kolonizacija iz 1945. godine smatra se kao najveća “dobrovoljna” seoba Srba u nepoznatom pravcu.
Prema pisanjima dr Nikole Gaćeše, odluka o raseljavanju Srba doneta je još 24. aprila 1944. godine, a reformisana je 9. marta 1945. godine, Deklaracijom Privremene vlade DFJ. Očigledno je da se žurilo sa donošenjem takve odredbe, jer je naglašeno da se za preseljavanje više hiljada porodica počne odmah, da kolonisti ponesu iz starog kraja što manje stvari zbog ograničenosti transportnog prostora, kao i da se prevoze grupno. Prema njegovim tvrdnjama, u Vojvodinu je kolonizovano 37.616 porodica, odnosno 162.447 članova.
Dr Bogdan Lekić opisuje sprovođenje kolonizacije na sledeći način: “Hrvatska nije čekala da se poprave saobraćajni i drugi uslovi pa da svoje koloniste počne slati u Vojvodinu, već je 27. septembra 1945. godine, znači istog meseca kada je doneta Uredba o sprovođenju naseljavanja boraca u Vojvodinu, poslala 285 porodica.
Interesantan podatak vezuje se uz sve ove tvrdnje da je iz Hrvatske iseljeno isključivo srpsko stanovništvo i to u Vojvodinu, a hrvatsko u Slavoniju i Baranju. Taj podatak iznela je Zorica Korica Aćimović u knjizi o Prigrevici.
Prema pisanim tragovima kolonizacija je vršena tako što su 1945. godine “Vlakom bez voznog reda” na područje Zapadnobačkog okruga došle 7.553 porodice sa 40.191 članom porodica i to: Bački Brestovac 864 porodice – 4.849 člana, Stanišić 1.070 porodica – 5.150 članova, Doroslovo 90 porodica – 490 članova, Sonta 147 porodica – 940 članova, Bački Gračac (Filipovo) 701 porodica – 3.461 član, Apatin 840 porodica – 4.175 članova, Bezdan 83 porodice – 408 članova, Kolut 428 porodica – 2.245 članova, Kljajićevo (Krnjaja) 917 porodica – 4.685 članova, Prigrevica 886 porodica – 5.308 članova, Riđica 479 porodica – 2.495 članova, Sombor 99 porodica – 496 članova, Čonoplja 550 porodica – 3.574 člana i Bajmok 369 porodica – 1.915 članova. Kasnije se taj broj uvećavao, pogotovo u Apatinu koji je postao najveći lički grad van Like. Prema podacima objavljenim u knjizi Ilije J. Ilića “Prigrevica 1945-1995”, u to doba na područje opštine Apatin kolonizovano je 1.883 porodice i 10.423 člana. U Apatin je došlo 850 porodica i 4.175 članova, Prigrevicu 886 porodica i 5.308 članova i u Sontu 147 porodica i 940 članova.
Kolonizacija u Vojvodini nastavljena je sve do 1948. godine i smatra se najvećim seobom Srba od kraja 17. veka. Prema popisu etničke strukture Vojvodine 1940. godine, broj Srba je tada iznosio 593.735, da bi 1948. godine ta brojka bila znatno uvećana i glasila je 845.246. Međutim, njihov broj se u velikoj meri smanjio u Bosni i Hrecegovini, a pogotovo u Hrvatskoj.
Vremena su pokazala da ta famozna kolonizacija nije bila toliko srećna za Srbe koliko im je za vreme Jugoslavije prezentovana, već da je imala unapred smišljen čin. Bilo kako bilo, vreme se ne može vratiti, a kod mnogih je vidna nostalgija i trebaće još puno vremena da se bol i tuga za krajem odakle većina potiče prebole. Apatin danas ima (na popisu) dvadsetak hiljada stanovnika, od čega Ličani (uglavnom potomci kolonista) čine više od tri četvrtine, pa je čuvanje tradicije starog kraja shvaćeno kao sveta obaveza prema korenima porekla. Deo tog pristupa je i uređenje Trga Nikole Tesle, najlepšeg i najvećeg u gradu. Tu je već postavljen spomenik najpoznatijem Ličaninu i jednom od najpoznatijih Srba u svetu.
MOMČILO TODORIĆ ČUVAR ISTORIJE
Prigrevčanin Momčilo Todorić – Tošo, penzionisani bibliotekar imao je dovoljno sluha i viziju kako sačuvati od zaborava vreme prvog kročenja krajiških kolonista na ove prostore. Kroz čitav svoj život sakupljao je eksponate iz tog vremena u muzej koji je sam osmislio i koji je napravljen na njegov predlog. Tu se mogu videti mnogi predmeti koji su korišćeni za vreme kolonizacije, a i tokom dolaska u ravnu Vojvodinu. Pored mnogobrojnih vrednih eksponata u muzeju se može videti deo zaprežnih kola kojima je porodica Rakić došla u Prigrevicu. U današnje vrema to je neprocenjivo istorijsko bogatstvo jednog naroda koji je krenuo u nepoznatom pravcu.
- O kolonizaciji se pisalo puno, međutim ima dosta toga netačnog u vidu da su kolonisti došli i zatekli još vruću supu za stolom, razne priče oko raspodela kuća, zemlje i pokućanstva i tome slično. Za sve je postojala komisija i dobijalo se shodno broju članova. U mnogim porodicama nosioci su bile žene, jer su muževi izginuli tokom Drugog svetskog rata i one su podnosile najveće terete. Pojedine porodice su se nakon kratkog vremena, najviše iz zdravstvenih razloga, vratile u zavičaj, pošto nisu mogli da se adaptiraju na ovdašnju klimu, prašinu, blato, vodu, komarce, naglašava Todorić.
