U istorijskim izvorima često se spominju Tanisa, Helike, El Dorado i Roanok, ali naučnici još uvek traže njihove tačne lokacije i istražuju šta se desilo sa njihovim stanovnicima.
Atina, Teba, Rim i drugi veliki gradovi ostavili su za sobom dokaze svoje kulturne, obrazovne i političke dominacije u građevinama i artefaktima koji postoje i danas. Ali tu su i druge istorijske civilizacije koje su takođe bile veoma uspešne — a zatim — nestale. Bivša prestonica egipatskih dinastija, grčki verski i kulturni centar, prvo englesko uporište u Americi i još mnogo drugih drevnih gradova — sve je nestalo, bez traga.
Legende o njihovom postojanju vekovima kovitlaju u naučnim krugovima. Relativno nedavno, arheolozi su počeli da otkrivaju njihove davno izgubljene tajne. Malo po malo, pojavljuju se njihove neuhvatljive priče. Evo nekih novih nalaza.
Metropole u plodnoj dolini Inda
Civilizacija doline Inda, jednaka po moći Mesopotamiji i drevnom Egiptu, vladala je između oko 2500. godine p.n.e. i 1700. godine p.n.e. na teritoriji koja danas većim delom pripada Pakistanu. Mesopotamija i Egipat su se vremenom razvijali, osvajali i osvajajući se stapali sa drugim kulturama. Ali civilizacija doline Inda, najveća od tri, propala je i nestala. Niko ne zna zašto.
Ljudi iz doline Inda imali su koristi od veoma plodne zemlje u plavnoj ravnici reke Ind i trgovine iz obližnje Mesopotamije. Dva grada, Harapa i Mohendžo-daro, u kojima je nekada živelo 40.000 do 50.000 ljudi, svedoče o njihovoj sofisticiranosti i osećaju za planiranje grada. Stanovnici su bili zemljoradnici, trgovci i zanatlije. Kultura je bila pismena, sa razrađenim pismom koje je uglavnom ostalo nedešifrovano. Važne inovacije uključivale su standardizovane tegove i mere i rezbarenje kamenih pečata.
Činilo se da je takva civilizacija spremna na širenje plodnim regionima oko nje. Ipak, oko 1900. godine pre nove ere, osvajači su zbrisali veliki grad Mohendžo-Daro. I, prema nedavno analiziranom rečnom sedimentu u Arapskom moru, teški monsuni tokom arktičkog zamrzavanja možda su oterali civilizaciju u brda. Arheolozi nastavljaju da kopaju, tražeći tragove da sastave priču o ovoj misterioznoj kulturi.
Egipatska prestonica i uspešan trgovački centar
Bogatstvo otkriveno u drevnom gradu Tanis, koji se nalazi u delti Nila severoistočno od Kaira, uključuje kompleks kraljevskih grobnica ispunjen zlatnim maskama, nakitom, srebrnim kovčezima i drugim blagom koji se može uporediti sa bogatstvom kralja Tutankamona. Pa ipak, malo ljudi je čulo za ovo spektakularno arheološko nalazište. Čitaoci Starog zaveta ga možda znaju kao Soan, a danas se ovaj mali grad zove San el-Hagar.
Istorijski grad Tanis bio je prestonica Egipta kada je njime vladala 21. dinastija. Bio je i bogat trgovački centar mnogo pre uspona Aleksandrije. A onda, kada je reka promenila svoj tok, nestao je pod peskom.
Evropski istraživači počeli su da otkrivaju delove grada u XIX veku, ali do najspektakularnijih nalaza došli su 1939. godine, kada je francuski arheolog Pjer Monte otkrio kompleks kraljevskih grobnica koji je uključivao tri netaknute pogrebne komore. Nažalost, Drugi svetski rat je pomračio njegova otkrića. Iako se neka od blaga Tanisa danas mogu videti u Egipatskom muzeju u Kairu, a sveto jezero posvećeno boginji Mut otkriveno je 2009. godine, naučnici znaju da ima još toga da se otkrije. Infracrveni satelitski snimci otkrivaju više građevina koje još uvek čekaju da budu otkrivene.
Uticajni grčki grad-država
Drevni grčki grad-država Helike bio je važan ekonomski, kulturni i verski centar. Naveden među Agamemnonovim saveznicima u Ilijadi, do četvrtog veka p.n.e. predvodio je Ahajsku ligu. Čak je imao i kolonije, uključujući Sibaris, u južnoj Italiji.
Prema klasičnim istoričarima, 373. godine p.n.e. grad-država Helike doživela je katastrofu. Priča kaže da su pet dana zmije, miševi i druga stvorenja napuštala grad i odlazila na više terene; zatim je Helike pogodio zemljotres. Grad je tada propao u zemlju – okean ga je zapljusnuo, ubijajući sve njegove stanovnike.
Nestali grad je izbledeo u legendu, a njegova tačna lokacija ostala je nepoznata. Mnogi istraživači iz XIX i XX veka, uključujući Žaka Iva Kustoa, uzalud su ga tražili u vodama Korintskog zaliva. Arheološki tim je 2001. godine skrenuo pažnju na deltu koju su formirale reke koje se ulivaju u zaliv. Tamo su ga konačno pronašli: zidovi iz četvrtog veka pre nove ere, novčići i grnčarija zatrpani muljem. Davno izgubljeni grad, moguća inspiracija za priču o Atlantidi, ponovo se pojavio. Iskopavanja traju i danas.
Legendarni Zlatni grad
Španski istraživači u Južnoj Americi za legendu o El Doradu čuli su 1500-ih godina. Negde u Andima, rečeno im je, domorodački narod Muiska inicirao je novog poglavicu tako što su ga posuli zlatom od glave do pete, a zatim zlato i smaragde bacili u sveto jezero. Poglavica je bio poznat kao El Dorado ili Zlatni.
Pohlepni španski, nemački, portugalski i engleski avanturisti upuštali su se u nemilosrdne divljine Kolumbije, Gvajane i Brazila — ali i na bilo koje drugo mesto koje je zvučalo obećavajuće — u potrazi za ovim mitskim blagom, trpeći ujede zmija, bolesti i smrt od gladi. Vremenom je El Dorado od čoveka prerastao u grad, u dolinu popločanu zlatom, koja čeka da bude otkrivena. Ipak, Zlatni grad nikada nije pronađen.
Međutim, možda ima malo istine u legendi. Jezero pomenuto u priči o plemenu Muiska možda je jezero Gvatavita, koje leži visoko u Andima u blizini Bogote. Neki zlatni predmeti i dragulji izvučeni su iz te vodene površine i još jedne u blizini, ali pokušaji da se isuši jezero i pronađe bogatstvo su propali.
Nesrećna Izgubljena kolonija
U avgustu 1587, grupa od oko 115 engleskih kolonista iskrcala se na ostrvo Roanok, kraj obale današnje Severne Karoline. Predvodio ih je kolonijalni guverner Džon Vajt. Među kolonistima su bili njegov sin, snaja, a onda i unuka Virdžinija Der, prvo englesko dete rođeno u Americi. Nekoliko meseci kasnije, Vajt je otplovio u Englesku po zalihe. Kada se konačno vratio tri godine kasnije, na ostrvu nije bilo nikoga. Nije bilo tragova borbe – a jedini trag je bila reč Croatoan, urezana u drveni stub. Izgubljeni kolonisti Roanoka nikada nisu pronađeni.
Tokom 2012. godine otkrivena je mapa oblasti Virginea Pars, koju je nacrtao Džon Vajt. Ta mapa je otkrila planove tajne tvrđave na kraju Albemarle Sounda koji se nalazi oko 80 kilometara zapadno od Roanokea. Tamo su istraživači na dve lokacije u blizini indijanskog sela Metakuem, udaljene oko 3 kilometra jedna od druge, otkrili veliki broj evropskih artefakata koje su ubedljiv dokaz o postojanju kolonije na tom mestu.
Samo nekoliko meseci pre toga, jedan arheolog tvrdio je da je pronašao artefakte povezane sa nestalim kolonistima na današnjem ostrvu Hateras, nekih 80 kilometara južno od Roanokea — tadašnjem ostrvu Croatoan, domu plemena Croatoan, gde su se kolonisti možda sklonili od nepoznate opasnosti. Nalazi uključuju balčak mača, slomljene engleske činije i fragment ploče za pisanje na kojoj su još uvek ispisana slova. Prva američka “izgubljena” kolonija se možda podelila i asimilovala u autohtona sela. Arheolozi nastavljaju da traže tragove.
