Većina porodica u Srbiji nosi prezime po nekom od svojih predaka iz XIX veka.
Kada govorimo o prezimenu, na samom početku važno je reći da prezimenska osnova može da bude različita. Najčešće je to lično ime rodonačelnika određene porodice. U najvećem broju slučajeva to je očevo, dedino ili ime nekog drugog muškog pretka u direktnoj liniji srodstva.
Prezime je nastalo u drugoj polovini XIV veka. Srpska prezimena su uglavnom nastajala tako što se nastavak -ić, -ev ili -ov dodavao imenu oca, majke, dede ili nekoj drugoj osnovi.
Građenje prezimena
U građenju srpskih prezimena često učestvuju i prisvojni sufiksi –ov (-ev) i -in (koje je u nekim slučajevima nastalo od –ijin): Nikolin (od Nikola), Petrov (od Petar) itd. Javljaju se i sufiksi -ski (čki, ški) i -ac: Hristovski, Malagurski; Ponorac, Radovanac i dr. Vrlo često se prezimena grade kombinacijom sufiksa -ov (-ev) ili -in sa sufiksom -ić: Petrović, Milošević, Batinić, Guberinić i dr. U građenju srpskih prezimena događaju se mnoge glasovne promene karakteristične za srpski jezik.
Sufiks “ić” je slovenski deminutiv čija je osnovna uloga u stvaranju patronima i matronima:
Patronim: označava da je prezime nastalo od oca (npr. prezime Jovanović je nastalo od imena Jovan na koje je dodat nastavak “ov” što označava pripadnost i na kraju je pridodat deminutivni nastavak “ić” što znači maleni ili mladi).
Matronim: označava prezime nastalo od majke (npr. prezime Sarić – u ovom slčaju će na ima samo doda nastavak “ić”)
Uzrok ovoj pojavi leži u činjenici da su se prezimena u Srbiji do druge polovine XIX veka menjala iz generacije u generaciju, tako da je većina stanovništva nosila prezime po imenu oca. Tako se dešavalo da u jednoj kući tri različite generacije imaju tri različita prezimena. U to vreme, stara, rodovska prezimena bila su mahom u manjini. Godine 1851. knez Aleksandar Karađorđević je doneo ukaz o nepromenljivosti prezimena, čime je u većoj meri zaustavljen proces menjanja istih.
Srpska prezimena mogu da budu građena i:
- patronimična (Marković, Jovanović, Nikolić)
- matronimična (Marić, Sarić, Nedić)
- prema ličnoj osobini rodonačelnika (Ćosić, Brkić)
- prema zanimanju rodonačelnika (Kovačević, Kolarević)
- prema etničkoj pripadnosti (Bugarinović, Ciganović)
- prema vojnom zvanju (Kaplarević, Kapetanović)
- prema crkvenoj jerarhiji (Popović, Popov, Klisarević)
- prema mestu porekla (Erdeljanović, Erdeljan, Sremčević, Sremac)
Istorija srpskih prezimena
Tamo gde su rano počele da se vode matične knjige i gde je vođena dobra administracija, prvenstveno na prostorima Austrougarske i Mletačke republike, na tim prostorima su prezimena fiksirana veoma davno. Takođe, tamo gde je bio jako izražen plemenski sistem, stara rodovska imena su se dugo održavala ne menjajući se često. Istraživanja pokazuju da su se prezimena najviše menjala na prostoru današnje uže Srbije i ona su na tom prostoru dosta kasno uvedena.
Foto: Srbija Danas / Saša Džambić
Austrougarska
Državne vlasti Austrougarske su administrativnim putem zabranjivale postojanje prezime sa nastavkom -ić kod Srba, donošenjem posebnog normativnog akta. 1817. godine izdale naređenje, po kojem Srbi u Austriji nisu smeli da nose prezimena sa nastavkom -ić, što je na području Ugarske posebno strogo sprovođeno. Tako su prezimena koja su se završavala sa -ević i -ović ostala sa nastavkom -ev i -ov. Kod prezimena gde je deminutivni dodatak -ić bio direktno pridodat na prezimensku osnovu, nastavak -ić zamenjivan je sa -in.
Kneževina Srbija
Nastanak današnjih prezimena u Srbiji vezuje se za kneza Aleksandra Karađorđevića, koji je 1851. godine jednim aktom naredio uspostavljanje trajnih prezimena po najstarijim i najznačajnim precima.
Neuobičajena srpska prezimena
Ipak, treba naglasiti da ima i dosta srpskih prezimena koja za osnovu prezimena imaju strano ime ili pojam a da su nosioci tog prezimena srpskog porekla. Tako su se kod nekih srpskih porodica u Vojvodini pojavila prezimena koja za osnovu imaju hungarizme (npr. Sabovljević, Kočijašević, Bac, itd.). Sa druge strane, u Crnoj Gori se tako pojavljuju i prezimena koja za osnovu imaju albanske reči (Zogović, Ljumović, Burmazović, itd).
Preuzeto: Srbija Danas
