Stari Rimljani su bili poznati po umeću izrade predmeta od stakla. Među njima se zasigurno izdvajaju diatrete, koje su predstavljale simbol luksuza i moći, a na sebi su nosile neobične poruke.
Diatrete su luksuzne čaše i predstavljaju vrhunac izrade staklenog posuđa u rimskom periodu.
Sastoji se od unutrašnje čaše i spoljašnjeg ukrasnog dela – školjke, koji se još naziva i kavez i pričvršćena je kratkim drškama. Većina pronađenih primeraka ima kavez sa kružnim geometrijskim šarama i natpisom ili frazom iznad geometrijskog dela, neki čak imaju i prirubnicu.
Najređi primerci imaju na sebi scene – Likurgov pehar. Natpisi koji se pojavljuju na njima sugerišu da su se koristile kao recipijenti za vino. S obzirom da je ovaj vid nalaza jako redak (mada se mora uzeti u obzir i materijal) i vrednost verovatno je korišćen samo među elitom ili možda za neke kultne ceremonije. Postoje mišljenja među naučnicima da su ove “čaše” zbog izbočenog oboda i nedostatka postolja korišćene i kao uljarice ili su se možda kačile na zidove.
Dijatrete pripadaju retkim nalazima i dragocenim predmetima iz perioda Starog Rima, koje su se proizvodile u specijalizovanim radionicama u oblastima Rajnald, severne Italije u Iliriji i na istoku. Moguće čak i da ih je proizvodio putujući zanatlija u carskoj službi tokom IV veka, kada proizvodnja stakla doživljava svoj vrhunac.
I tehnologija izrade i način na koji su korišćeni su i dan danas za naučnike po malo misterija. Za njihov proces izrade je najverovatnije trebalo puno vremena kao i novca, smatra se da su majstori koji su ih pravili bili privilegovani i da su eventualno za života mogli da ih naprave dve.
Trivulzo diatreta
Od svih pronađenih dijatreta, Trivulzo (IV vek naše ere) je jedina bez oštećenja, bila je deo grobnog inventara unutar mermernog sarkofaga nađenog u oblasti Novara u Italiji. Posuda bezbojnog stakla, je u četiri reda bila ukrašena braon i plavim krugovima, povezanim plavim trakama. A iznad njih se na obodu nalazi latinski natpis “BIBE VIVAS MULTIS ANNIS”, u prevodu: “Pijte. Da živite mnogo godina.”
Diatreta iz Kelna
Kao što joj ime kaže pronađena je u današnjoj Nemačkoj. Na obodu stoji natpis: “Bibe multis annis”, što je skraćeno od “Bibe vivas multis annis”, a prevedeno sa latinskog: Pij i živi zauvek.
Daruvarska diatreta – “Netzbecher”
Pronađena u Daruvaru – današnjoj Hrvatskoj 1795. godine. Čaša je visoka 9,5cm i delimično je oštećena. Na njoj se nalazi natpis: FAVENTIBVS, što je najverovatnije skraćenica od “Faventibus ventis” i koristila se kad želite nekome da poželite sreću.
Pljevaljska diatreta
Na našim prostorima je na arheološkom lokalitetu Municipium S pronađena Pljevaljska diatreta. Ova dijatreta sa nekropole je veoma dobro očuvana, njena visina iznosi 14,9 cm i ispod oboda se nalazi natpis VIVAS PANELLENI BONA. Naučnici smatraju da slovo M nedostaje. Proizvedena u keltskoj radionici, od bezbojnog stakla i ima tri reda plave mreže.
Izvor: Nacionalna geografija Srbija
