Prema legendi ove rudnike je našla princeza Kinga na svom putovanju u novo kraljevstvo, a vešte ruke rudara su ga tokom vekova ukrašavale i pretvorile u podzemnu palatu dostojnu i same kraljice.
Kraljevski rudnik soli Vjelička svoje posetioce vodi u misteriozni svet ispod površine zemlje. Iako postoje dokazi da je u upotrebi još od neolita, ovaj rudnik je bez prestanka radio od 13. do kraja 20. veka, a danas predstavlja jednu od mnogobrojnih atrakcija u blizini Krakova.
Vjelička koja danas povremeno radi, predstavlja jedan od najstarijih rudnika soli na svetu. Njegovi hodnici dužine nekoliko stotina kilometara, povezuju galerije i podzemne kapele, kao i mnogobrojna umetnička dela i statue urezane u stenama soli.
Sačinjen od devet spratova, dubina ovog rudnika doseže do neverovatnih 327 metara. Ipak, njegova dužina je ono što fascinira, a iznosi preko 300 kilometara. Danas je za turistički obilazak otvoreno svega 3,5 kilometra tunela koji prolazi kroz najlepše delove.
Legenda o rudniku
Poljska legenda ide ovako: Nekada davno (u 13. veku), živela je princeza Kinga. Ona je bila ćerka kralja Bele IV i žena kralja Boleslava Skromnog. Ugarska princeza je trebala da se uda za kralja kom je želela da odnese poklon. Nakon dugog razmišljanja zaključila je da jedino što fali njegovoj bogatoj zemlji jeste so.
Oca je zamolila da joj u miraz da rudnik soli, što je kralj i učinio. Kako legend dalje navodi, ona je u rudničko okno bacila svoj verenički psrten i otputovala svom dragom. Kada je stigla u Poljsku, negde u blizini Krakova, naredila je svojim ljudima da prokopaju tunel.
Ubrzo su naišli so, a među gurmenjem soli su našli i prsten koji je bacila pred odlazak. Princeza Kinga je od tada zaštitnica rudara.
Belo zlato
Istorija kaže da je so pre industrijalizacije bila izuzetno cenjena i skupa namirnica. Čitave ekonomije Evrope su bile zasnovane na proizvodnji i trgovini ovom namirnicom, a pestonica Poljske je imala retku sreću da se nalazi u blizini nekoliko rudnika.
Poljski prinčevi i kraljevi su brzo uvideli strateški značaj vađenja soli i trgovine njome uspostavljajući tokom srednjeg veka monopol nad solanama. Rudnici soli u Vjeličkoj i obližnjoj Bohnji, koji su bili pogoni i kao skladišta i radionice su ujedinjeni u jedno preduzeće poznato kao Krakovska solana.
Sav prihod od proizvodnje i prodaje soli preusmeravan je u kraljevsku blagajnu. Jedan podatak navodi da je trećina kraljevih prihoda poticala upravo odavde.
Ovo novostečeno bogatstvo su trošili na održavanje dvorova, plaćali su činovnike i gradili veličanstvene zamkove i crkve. Prihodi su takođe finansirali prvi poljski univerzitet u Krakovu u 14. veku, a rukovodioci solane podigli su impresivne gradske kuće širom regiona.
Svoj preporod ovaj rudnik doživljava u drugoj polovini 18. veka, kada su se granice Poljske pomerile, a Vjelička potpala pod Habzbzršku monarhiju. Novi vlasnici su uložili novac u modernizaciju učinivši Vjeličku najmodernijom solanom tog doba.
Rudari kao umetnici
Tokom svoje duge istorije rudari su izgradili turističku atrakciju ukrašenu mnogobrojnim umetničkim delima. Vizuelnu transformaciju započinju 1689. godine, kad su shvatili da im je portrebna kapela. Njihove kuće su bile udaljene, a crkvene službe preko potrebne.
Ovo je dovelo do “izgradnje” mnogobrojnih kapela unutar ovog zamršenog lavirinta pod zemljom. Kako bi dvorane poprimile izgled pravih bogomolja, rudari su u soli klesali skulpture i ornamente.
Njihova želja da ovaj mračni i memljivi prostor učine što živopisnijim rezultirala je ukrašavanjem gotovo svega – od podova i kapela, preko tavanica i lustera u njima.
Na dubini od 135 metara krije se najstariji muzej rudarstva na svetu, posvećen vrednim radnicima Vjeličke. U njemu posetioci mogu da vide autentičnu opremu i alate uz pomoć kog su rudari uspeli da izraze svoju kreativnost ali i da rade težak fizički posao.
Kapela svete Kinge
Po svojoj lepoti i posećenosti se izdvaja Kapela svete Kinge, koja je izgrađena u 19. veku. Njena dubina se nalazi na 101. metru.
Ovo čudo inženjerstva je dugo 54, a široko 17metara. Sa visinom od 12 metara predstavlja dom pet velikih lustara izrađenih od soli. Naknadno ukrašeni kristalima stvaraju specijalan efekat igre svetla i senki.
Danas ova kapela ne služi u religiozne svrhe, već je domaćin koncerata. Poznata po svojoj akustičnosti, omiljeno je mesto za organizovanje muzičkih manifestacija.
Treći nivo – jezera smrti
Na 130 metara ispod površine, nalazi se podzemno jezero, kao i ulaz u odaju Jozef Pilsudski koji potiče iz 19. veka. Ova, danas omiljena turistička atrakcija za prosidbe, krije jednu tajnu.
Nekada su se na ovim jezerima održavale trke čamcima, međutim prilikom jedne od njih – čamac se prevrnuo. Nesrećni ljudi nisu preživeli zbog visoke koncentracije soli u vodi. Od tada su aktivnosti ove vrste su zabranjene.
Tokom najmanje sedam vekova, Vjelička je bila izvor bogatstva kraljeva i plemstva Poljske. Ovo belo zlato je bilo delimično odgovorno za procvat umestnosti i kulture. I dok su se privilegovani onovremeni ljudi bavili podizanjem univerziteta, mnogobrojnih katedrala i drugih građevinskih dela iznad zemlje, siromašni i iscrpljeni od teškog fizičkog rada – kopači soli, su stvorili lepotu u dubokim i mračnim jamama.
Kulturni značaj ovog rudnika je prepoznat i od strane UNESCO-a, koji je ovo kulturno dobro uvrstio na svoju listu svetske baštine 1978. godine.
Preuzeto: nationalgeographic.rs
Foto: Shutterstock
