U sportsko medicinskoj praksi u anatomskom pogledu povrede svrstavamo na osnovu intenziteta sportskih aktivnosti:
- povrede mišića,
- povrede organa vrata,
- povrede ligamentno-kapsularnog aparata kičmenog stuba,
- povrede pršljenova,
- povrede kičmene moždine i nervnih korena.
Povrede mišića vrata
Povrede mišića vrata – najčešće srećemo u sledećim sportovima: boksu, karateu, rvanju, džudou, veslanju, dizanju tegova. Povrede nastaju usled direknih udaraca i javljaju se kontuzione povrede, jaka kontrakcija mišića vrata protiv otpora izaziva distenzione povrede, snažno dejstvo mišićne kontrakcije izaziva rascep mišića ili potpuni prekid (rupturu) i to u delu pripoja ili polazišta. Najčešće oštećeni mišići su: m. trapeesius, i m. longissimus capitis. Kliničkom slikom dominira bol različite jačine (u zavisnosti od povrede), otok, krvni podliv, i otežano držanje glave sa ograničenim pokretima palpatorno mesto je bolno na dodir a sportista drži glavu i vrat u jednu stranu (torticolis) usled povrede mišića vrata i pleksusa cervikalisa et brahialisa i ovaj fenomen kod sportista je poznat kao „ušinuće vrata“. Ovo stanje ispravnim doziranim treningom smiruje se za nekoliko dana, ako se stanje pogoršava radi se o težoj povredi i sumnjamo na povrede koštano zglobnih delova vrata. Terapiju koju predlažemo je u prvih 12 sati stavljati hladne obloge na svaki sat vremena po 2.do 3. minuta, a nakon toga kombinacija hladno, toplo (mlake obloge) u narednih 48. sata uz primenu analgetika stanje se smiruje i sportista se vraća na teren. Ukoliko je povreda teže prirode stavlja se imobilizacija i povređeni sportista se transportuje do prve specijalističke ustanove.
Povrede organa vrata
Javljaju se kod kontaknih sportova usled iznenadnog i snažnog udarca ili zahvata oko vrata može doći do povređivanja grkljana i dušnika. Ove povrede su najčešće komocionog ili kontuzionog tipa. Opasnost ovakvih povreda može da izazove prekid disanja, pa je svaki doktor koji dežura na sportskim takmičenjima dužan da ima tubus (sa njim da zna da radi) i da ga upotrebi sa ciljem uspostavljanje normalnog disanja. Povrede u predelu vrata usled udarca ili rvačkog zahvata može da izazove povredu sinusa carotisa usled jake spoljne sile, koja prolazi kroz tri faze. Prva faza je vagalna i karakteriše se usporenjem srčanog rada, druga faza ili depresorna nastaje usled dilatacije krvnih sudova u regiji splanhnikusa i nastaje kolapsno stanje i hipotenzija, treća faza ili faza cerebralna proističe iz druge sa komplikacijama koje su: vrtoglavicom, posrtanjem, prolaznom zaslepenošću i slabošću muskulature. Prevencija je u podizanju noge iznad nivoa srca posle čega se sportista vrlo brzo oporavlja. Teže komplikacije su duže gubljenje svesti. Tada treba biti obazriv da ne dođe do zapadanja jezika i smetnje u disanju (pacijent treba da leži u tkz. „koma položaju“) treba osloboditi disajne puteve ponekad je neophodno uraditi i hitnu traheotomiju.
Degenerativne promene
Degenerativne promene vrata u nekim sportovima – kod rvača, često, usled zahvata poznatog u narodu kao „španska kragna“, može doći do težkih povreda, a najkarekterističnija je „sindrom sinus carotisa“. Pored ovog sindroma javljaju se i povrede u obliku luksacija fraktura vratnih pršljenova, usled čega mogu da se jave i nervne lezije. Kod rvača je karakteristična hronična povreda Beastrupov sindrom (interspinozna artroza), koja po prestanku karijere rvačima ne zadaje neke velike probleme i pored bogatog radiološkog nalaza.
Džudisti zbog stalnog kontakta sa protivnikom vremenom stiču hronične povrede usled mikrotrauma koje se ponavljaju u predelu vrata. Usled čestih padova moguće su i povrede intervertebralnog diska kao i bolovi u vratu i cervikolagije. Problem kod ovih sportista je da se bolovi se pojačavaju sa prestankom takmičarske aktivnosti. Kod skakača u vodu retko se javljaju povrede vrata jer su mahom dobro tehnički pripremljeni. Najčešće povrede se javljaju kod rekreativaca koji usled skokova na glavu mogu da zadobiju teške povrede vratnih pršljenova (prelomi) sa povredama glave i mozga i sa fatalnim završetkom.
Povrede ligamento – kapsularnog aparata vrata – ove povrede se dele na: distorzije vratne kičme, hiperekstenzione povrede, protuzije cervikalnog diska, fleksioni prelomi vratne kičme, prelomi spinoznih nastavaka
Distorzija vratne kičme
Izazivaju ih fleksorne i ekstenzorne sile. Javljaju se usled snažnih pokreta vrata kod rvača, boksera, gimnastičara, prilikom udaraca u glavu i kod saobraćajnih nesreća kod naglog i nekotrolisanog trzaja glave. Kliničkom slikom dominira bolni tortikolitis uz ograničenu pokretnost glave. Bolovi se odmah javljaju pri povređivanju i polako se pojačavaju, a mogu da se jave i nekoliko dana od povređivanja. Najčešće nema neuroloških ispada. Radiografskim snimkom u hiperekstenziji, ili pojačanoj fleksiji vrata, dolazimo do konačne dijagnoze. Radiografija vrata u standardnom položaju je normalna. Lečenje treba ozbiljno shvatiti, jer često može da se jave komplikacije kifotične prirode sa neurološkim komplikacijama sa kasnijim nastajanjem spondiloze povređenog segmenta. U terapiji su indikovani analgetici, miorelaksanti, tople obloge i lagane stručne masaže.
„Bič“ povreda – „Whiplash“- imajući u vidu da se radi o povredi koja nije karakteristična za sportiste daćemo samo osnovne karakteristike, a u cilju boljeg razjašnjavanja hiperekstenzorne povrede vrata. Povreda sa nemedicinskim izrazom, a upotrebljena je od Gay i Abotta 1953. godine, i ukazuje na dejstvo indirektnih sila na hiperekstenzorne povrede vrata. Ova povreda je karakteristična kod saobraćajnih udesa (udar automobila od pozadi) kada dolazi do snažne hiperekstenzije vrata, kao i odgovora vraćanje glave i vrata u krajnju fleksiju i na kraju vraćanje u neutralni položaj.
Hiperekstezione povrede sa povredama kičmene moždine – nije karakteristična sportska povreda, nastaje padom na lice, ili padom niz stepenice, prilikom ronjenja u plitkoj vodi, usled sile udarca prilikom saobraćajne nesreće. Karakteristične povrede koje se javljaju su ekskoracije kože u predelu lica i čela, kao i vidljivi znaci hematoma. Schneider je 1954.godine opisao „sindrom akutne centralne povrede cervikalne moždine“. Suština ovog sindroma je da je medijalni deo latealnog kortikospinalnog snopa ( medularni kanal sadrži vlakna za vrat, ruke i prste koji najviše stradaju) više oštećen nego motalitet trupa i nogu. U ovom delu možemo da istaknemo i Schiderovu leziju koja opisuje poremećaj cirkulacije kičmene moždine koja je izazvana oštećenjem moždine, zbog koncentracije pritiska u području centralnog kanala medule. Usled dejstva sile sa prednje i zadnje strane (moždina ima dosta vode) dolazi do prenosa talasa koji se susreću u centru.
Diskus hernia vratnog pršljena
Protruzija cervikalnog diska dešava se usled delimične, ili potpune protruzije nucleusa pulpozusa, koji se javlja u dva oblika: centralni pritisak na kičmenu moždinu, ili na nervne korenove (posterolateralno) i u kombinaciji ovih poremećaja. Klinička slika se javlja u akutnom i hroničnom obliku, a neurološki nalazi su u direktnoj vezi sa lokalizacijom povrede, stepenom povrede, vremenom i dužinom trajanja. Simptomi su različiti: ako potiče od pritiska na prednjoj strani moždine obično je bol u ramenu duž ruke, kao i tranjenje u prstima koje ima akutni i hronični tok, ili pak, ako je pritisak na nervne korene, dolazi do potpune paralize zbog protruzije nuclusa pulpozusa.
Fleksorni prelomi vratne kičme
Retko se dešavaju kod sportista, ponekad kod rvača i u automobilskom sportu, kao i u klasičnom saobraćaju. Oblik preloma i sam intenzitet frakture pršljenova zavisi od jačine sile i stepena fleksije vrata u momentu povređivanja. Dele se na četiri grupe:
– prelom u obliku kapi suze – odvajanje trouglastog koštanog fragmenta od prednjeg gornjeg korteksa, donjeg pršljenskog tela, bez neuroloških ispada,
– prelomi delovanjem jače sile – prelom unutrašnjeg gornjeg dela pršljenskog tela, a daljom fleksijom vrata dolazi do fragmentarnog odvajanja sa prednje strane. Nema neuroloških ispada.
– prelomi usled dejstva jake sile i pojavom kominutivnog preloma prednjeg dela pršljenskog tela i njegovog uklizavanja , a zadnji deo korteksa je očuvan. Ovaj prelom izaziva neurološke lezije.
– prelom (eksplozivnog karaktera) komletnog pršljenskog tela sa prelomom zadnjeg korteksa i zdrobljenog oblika. Uvek je praćen neurološkim ispadima, pa čak i oduzetošću tela.
Prelomi spinoznih nastavaka
Prelomi spinoznih nastavaka (prelomi loptaša) – sreću se kod sportista kod bacanja, ili usled direknog udara, ili naglog povlačenja supraspinoznog ligamenta, trapezoidnog i romboidnog mišića. Prelomi se javljaju na prvom, šestom i sedmom torakalnom pršljenu. Kliničkom slikom dominira bol sa zadnje strane vrata, a pojačava se prilikom podizanja glave. Pokreti u predelu vrata su ograničeni, ponekad se javlju i otoci, palpacija je bolna sa jasnom krepitacijom na mestu povrede. Lečenje se sprovodi imobilizacijom (okovratnikom), kasnije fizikalnim tretmanom, a ako ne bude efekta povreda se otklanja hiruškim putem.
Preuzeto: Stetoskop.info
