Koreni srpskog prosvetiteljstva pronalaze se u ranom srednjem veku, kada se u srpskom narodu rodio, oko 1175. godine, Rastko Nemanjić. Bio je najmlađi od trojice sinova velikog župana Stefana Nemanje, jedini među njima koji je, umesto vladanja, odabrao monaški životni put. Već sa 15 godina dobija na upravu od oca humsku oblast. Posle samo dve godine, Rastko je odlučio da krene put Svete gore, gde se zamonašio i primio crkveno ime Sava. Pod ovim imenom upisao se u srpsku istoriju, kao jedna od najznačajnijih ličnosti svog doba, ali ni vekovima kasnije njegovo delo nije izbledelo. Obrazovan i produhovljen, čitavog života je radio na učvršćivanju srpske državnosti, crkvene samostalnosti i opismenjavanja Srba. Vratio se u Srbiju 1219. godine, kada je izdejstvovao autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, te Žiču proglasio za sedište arhiepiskopije. Ovaj prvi srpski arhiepiskop i prosvetitelj, bio je podjednako kvalitetan pisac, ktitor, diplomata i zakonodavac. Umro je u Trnovu, 1236. godine, a u XIX veku proglašen je za sveca i od tada se 27. januar obeležava kao školska slava, Sveti Sava.
Prvak modernih prosvetiteljskih tendencija, Dositej Obradović, rođen je kao Dimitrije, u prvoj polovini XVIII veka u tadašnjoj Austriji. Veoma mlad se zamonašio na Fruškoj gori, gde je počeo da izučava literaturu teološkog i istorijskog karaktera, ali nakon tri godine napušta crkvene zidine i kreće u misiju koja će potrajati bezmalo četiri decenije. Širom Evrope, radio je kao učitelj, pisao književna dela i izučavao jezike i filozofiju. U ustaničkoj Srbiji je 1804. imenovan za prvog popečitelja prosvete, a potom osniva Veliku školu u Beogradu, koja će prerasti u univerzitet. Bio je prosvetitelj evropskog kova, koji je zastupao devizu da se iz drugih kultura prihvate napredne ideje. Umro je 1811. u Beogradu, a jedna od njegovih najupečatljivijih krilatica u upotrebi je i danas: „Knjige, braćo, knjige, a ne zvona i praporci“.
Utemeljitelj modernog srpskog jezika i pravopisa, reformator i vispreni pisac, među Srbima se pojavio ubrzo nakon Dositeja. Vuk Karadžić se rodio u Tršiću 1787. Otac ga je kao veoma mladog dao na školovanje, što je za ondašnje prilike bilo neuobičajeno. Životni put naveo ga je u Beč, gde upoznaje Jerneja Kopitara, s kojim će razviti ideje o modernizaciji jezika. Njegov „Srpski rječnik“ iz 1818. godine, dopunjen 1852. delo je kojim se reforma jezika privodi kraju. Pojednostavio je jezik, kroz formulu „jedno slovo – jedan glas“. Prikupljao je i objavljivao narodnu poeziju, prozu i poslovice, a zapisivao je i mnoge istorijske događaje. Pozicionirao se kao važno lice ne samo srpske, već i evropske nauke i prosvetiteljstva. Preveo je Sveto pismo na narodni književni jezik i približio ga običnom narodu. Tvorac je pravila „Piši kao što govoriš, čitaj kako je napisano“, a srpsku azbuku načinio je jednom od najlepših i najautentičnijih svetskih pisama. Umro je 1864. godine, u Beču.
