U mestu nazvanom Palibrčki grob u ivanjičkom selu Rokci, na pet kilometara od samog centra Ivanjice, u redu jedan do drugog, 32 spomenika krajputaša podsećaju na vremena kada se oslobađala Srbija i branila, krvlju plaćena sloboda. Spomenike krajputaše podizale su porodice nastradalih vojnika, a kako im i samo ime kaže, stoje pokraj puta, u ovom slučaju seoskog druma i ne dozvoljavaju zaboravu da sa sobom povede sećanja na junake ivanjičkog kraja.
„Kada konkretno mislimo o krajputašima u Ivanjici, oni su podignuti za pale borce Javorskog rata iz 19. veka, odnosno Prvog srpsko-turskog rata, Drugog srpsko-turskog rata, Prvog i Drugog svetskog rata, a ima ih, čak i iz Prvog srpskog ustanka”, rekao je za RINU Zoran Vučićević, konzervator, koji je obnovio spomenike krajputaše na nekoliko lokacija na teritoriji opštine Ivanjica.
Ovi spomenici isklesani su od krečnjaka, jeftinog kamena, pogodnog za laku obradu. Za razliku od monumentalnih spomenika podizanih u čast boraca nakon mnogih ratova, krajputaši u pravom svetlu oslikavaju život u maloj i siromašnoj Srbiji davnih vremena.
Na njima su isklesani vojnici u punoj ratnoj opremi, dok se, najčešće sa strane nalazi, ornamentima ukrašen tekst koji kazuje kojoj jedinici je vojnik pripadao, njegov čin i mesto stradanja.
Ipak, od dana njihovog podizanja do danas prošle su decenije, a od nekih i ceo vek pa je zub vremena uspeo da ih nagrize, pa da bi ostali nekim narednim generacijama, potrebno ih je propisno restaurirati.
„Pre nego što pristupimo izvođenju radova, proučavamo geološki materijal spomenika kako bi odredili tačno od kog je materijala načinjen. Zatim određujemo hemijske supstance sa kojima dejstvujemo na spomeniku. Za razliku od prvopostavljenih, mi smo dodali i kape na spomenike, jer to je jedan dobar vid zaštite”, istakao je Vučićević.
Osim spomenika u Rokcima, opština Ivanjica i njeni meštani mogu se podičiti brojkom od preko 500 spomenika krajputaša.
„Ivanjička opština ima oko 500 spomenika koji su popisani u knjizi „Kamena kazivanja ratnika”, koju je napisao Dragutin Radivojević. Ali, mišljenja smo da postoje još neki, koje on nije stigao da popiše, tako da po nekoj našoj proceni, negde između 500 i 550 spomenika krajputaša se nalazi u ivanjičkoj opštini. Ovde su vođeni mnogi ratovi, a ovi spomenici su samo dokaz da je Ivanjica jedan od junačkih krajeva Srbije”, rekao je Miloje Ostojić iz Turističke Organizacije Ivanjice.
Među Palibrčkim krajputašima nalazi se i jedan jedinstveni spomenik, koji se može videti samo ovde. To je spomenik dvojici braće Ristića, na kome su prikazane figure dva vojnika, dok se epitaf nalazi sa zadnje strane u vidu otvorene knjige.
