Šta je to telesna psihoterapija? Nekima će sam naziv zvučati paradoksalno, kako psihoterapija može biti telesna? Kakve veze imaju psiha i telo? U našoj zemlji koristimo izraz telesna psihoterapija što predstavlja prevod engleskog termina koji se koristi u Evropi za ovu vrstu psihoterapija – Bodypsychotherapy (u SAD-u se koristi naziv Somatic psychology).
Telesna psihoterapija (u daljem tekstu TP) je zajednički naziv za veliki broj psihoterapijskih modaliteta (škola i pravaca) koji se bave psihoterapijom usmerenom na telo. U TP pored verbalnog kanala komunikacije i verbalnih tehnika u radu sa klijentima (što je uobičajen kanal komunikacije u svim ostalim psihoterapijama) koriste se i neverbalne tehnike (rad sa tehnikama disanja, telesnom ekspresijom, mišićnim tenzijama, kontaktom, dodirom itd.). U TP naglašava se psihosomatsko jedinstvo, jedinstvo mentalnih i telesnih procesa, to su procesi koji se ne mogu posmatrati izolovano i postojati nezavisno jedni od drugih. Citiraću izjavu poznatog Rajhovog učenika i sledbenika Aleksandra Lovena: „Vi nemate telo vi ste vaše telo“.
Osnivačem TP smatra se austrijski psihijatar Vilhelm Rajh. Rajh je prvobitno bio psihoanalitičar, Frojdov učenik i inovator u tadašnjoj psihoanalizi (njegovi koncepti vezani za psihoanalitičku teoriju mogu se pročitati u njegovoj knjizi: Analiza karaktera). Još u svojoj psihoanalitičkoj fazi rada Rajh uočava da tadašnje psihoanalitičke tehnike u radu sa mnogim pacijentima se nisu pokazale efikasnim. On dolazi do nalaza da sam uvid (pacijentovo saznanje o poreklu njegovog problema, na čemu je insistirala klasična psihoanaliza) nije bio dovoljan za poboljšanje pacijentovih tegoba, jer često sam uvid nije bio praćen afektom (pacijent je svestan porekla svog problema ali često povodom toga nema nikakvu afektivnu reakciju). U svom radu sa pacijentima koji su bili rezistentni na psihoanalitički tretman, Rajh uočava da telo takođe ima veoma značajnu funkciju u potiskivanju emocija i sa njima povezanim sećanjima (mentalnim predstavama). Rajh je shvatio da pacijenti potiskuju emocije tako što ograničavaju disanje (imaju izmenjene disajne obrazce, dišu plitko, ograničeno, nepravilno) i na taj način ograničavaju nivo energije organizima kako bi omogućili kontrolu anksioznosti i drugih neprijatnih osećanja. Pored disanja važnu ulogu u suzbijanju ovih neprijatnih afekata imaju i mišićne tenzije. Rajh je primetio da mnogi njegovi pacijenti imaju hronične mišićne tenzije. Radeći na oslobađanju tih mišićnih tenzija (putem dodira i masaže) zajedno sa produbljivanjem i korigovanjem disajnih obrazaca, Rajh je uočio da kada se te blokade privremeno uklone pacijenti počinju spontano da izražavaju osećanja koja su do tad zadržavali i suzbijali. Analizirajući obrazce mišićnih tenzija u skeletnoj muskulaturi, Rajh govori o sedam telesnih segmenata u kojima se ti mišićni blokovi mogu javiti (okularni, oralni, cervikalni, torakalni, dijafragmatski, abdominalni i karlični segment). Mišićne tenzije koje ljudi grade kako bi održavali suzbijanje emocija Rajh naziva mišićnim oklopom koji predstavlja ekvivalent karakternom oklopu na mentalnom planu (mentalni mehanizmi kojima pacijenti potiskuju svoja osećanja). Koristeći ove nove tehnike u svom terapijskom radu, Rajh osniva novi terapijski pravac koji prvobitno naziva Vegetoterapija, danas poznat pod nazivom Telesna psihoterapija ili Somatic psychology. Rajhovi teorijski koncepti su podrobno opisani u njegovoj kapitalnoj knjizi Funkcija orgazma (koja je prevedena i izdata i u našoj zemlji).
Rajhov rad nastavili su njegovi učenici u SAD-u od kojih su najpoznatiji Aleksandar Loven (njegov pravac TP naziva se bioenergetika) i Čarls Keli (Radix). Danas u Evropi postoji veliki broj raznovrsnih škola TP čije osnove se baziraju na Rajhovoj teoriji i njegovom praktičnom radu. Suštinski koncept svih TP modaliteta se može sažeti u sledećem: Represivno vaspitanje i život u represivnom društvenom sistemu uči nas da od malih nogu sputavamo svoja osećanja, sopstvenu snagu i seksualnost koje predstavljaju vidove ispoljavanja životne energije (energije organizma). Represivni mehanizmi ograničavanja slobodnog protoka životne energije kroz telo ostvaruju se kako na mentalnom nivou (putem potiskivanja i drugih mehanizma odbrane koje su opisali Frojd i drugi psihoanalitičari) tako i na telesnom nivou (putem ograničivanja i nepravilnog disanja, poremećaja u mišićnom tonusu, hiper ili hipo mišićni tonus itd).
Neki od osnovnih ciljeva TP su: oslobađanje zakočene životne energije putem otklanjanja telesnih blokova (mišićnih i disajnih) sa ciljem da se povećaju ljudski kapaciteti za doživljavanje osećanja, sreće, ljubavi, spontanosti, fleksibilnosti i slobodog izražavanja i uživanja u seksualnosti.
Rajh je u svojim teorijama dosta pažnje posvetio seksualnosti. U početku bio je inspirisan Frojdovom teorijom psihoseksualnog razvoja ali je kasnije odustao od njegovih shvatanja seksualnosti. Po Rajhu, oklopljavanje (kako na telesnom tako i na mentalnom nivou) predstavlja prepreku spontanom izražavanju životne sile koju svi posedujemo kao živi organizimi. Upravo sputavanje slobodnog izražavanja životne sile ograničava naše kapacitete za izražavanje emocija, seksualnosti i kapacitete za primanje i davanje ljubavi. Dok god snažno potiskujemo neprijatna osećanja (kao što su strahovi, bes, bol itd.) mi u isto vreme ograničavamo sebe u sposobnosti za doživljavanje pozitivnih emocija kao što su ljubav, sreća, radost i blaženstvo.
Danas, u savremenim školama telesne psihoterapije (širom Evrope i SAD-a) fokus teorijsko-praktičnog rada je na proučavanja rada sa traumama. Ove savremene škole nastoje da integrišu saznanja i koncepte TP sa savremenim istraživanjima iz oblasti neurobiologije i neuronauka.
Kako izgleda tipična Rajhijanska seansa telesne psihoterapije? U klasičnom Rajhijanskom radu, klijent leži na strunjači, sa savijenim nogama, stopalima, šakama i leđima dodiruje podlogu. Od klijenta se traži da se relaksira i da diše na način na koji to uobičajeno radi. Za to vreme psihoterapeut posmatra klijentov obrazac disanja (kako klijent diše, koliko duboko, da li diše samo gornjim ili donjim delom grudi, da li pravi pauze između udisaja i iz disaja, da li naglašava udah ili izdah itd.). Način na koji klijent uobičajeno diše pruža dosta informacija terapeutu o tome kao klijent ograničava životnu energiju i omogućava uvid u to koja osećanja dominantno klijent potiskuje. Pored posmatranja disanja, terapeut posmatra i ostale indikatore klijentove telesne ekspresije, pre svega stanje mišićnog tonusa u različitim telesnim segmentima i kontakt očima. U zavisnosti od svih ovih informacija koje terapeut prikuplja opservirajući klijentove telesne ekspresije, terapeut planira tretman i tehnike koje će primeniti u radu sa datim klijentom. Dugoročni cilj psihoterapije jeste oslobođanje telesnih blokada u klijentovom telu, osvešćivanje i izražavanje potisnutih emocija, njihova integracija sa misaonim procesima (verbalizacija osećanja) itd. Pored rada na telu, u TP koriste se i verbalne tehnike rada koje koriste i terapeuti drugih pravaca (npr: terapijski intervju, davanje interpretacija, reflektovanje itd.). Kada su u pitanju verbalne tehnike rada u TP, mnogi telesni psihoterapeuti se danas oslanjanju na savremene psihoanalitičke koncepte (koncepte Melani Klajn, Kohuta, Kenberga, Biona itd.) koji su kompatabilni sa mnogim konceptima TP.
U telesnoj psihoterapiji postoje razne tehnike za oslobađanje telesnih blokada i povećanje telesne svesnosti (svesti o telesnim senzacijama, načina na koje naše telo reaguje na stres, emocije itd.) Neke od tih tehnika su veoma lagane i suptilne (kao što su dodir, neke od tehnika masaže, aktivacija pojedinih mišića, vođene fantazije, rad sa zvukovima itd) a neke su veoma intenzivne i radikalne (tehnike putem kojih se mogu direktno isprovocirati afektivna pražnjenja i izražavanja dubokih osećanja, tzv. stres pozicije i sl.). Koje će tehnike terapeut primeniti u radu sa datim klijentom zavisi od specifičnosti samog klijenta i njegove/njene karakterno-telesne strukture kao i faze psihoterapijskog procesa u kojoj se klijent trenutno nalazi.
Telesna psihoterapija je veoma efikasna u radu sa osobama koje pate od psihosomatskih tegoba, osoba koje imaju problem sa izražavanjem osećanja, osobama koje pate od dugogodišnjih hroničnih mišićnih tenzija koje su posledica nagomilanog stresa, osobama koje su preživele različita traumatska iskustva, osobama koje pate od pojedinih seksualnih disfunkcija kao i osobama koje su motivisane da istražuju i unaprede svoj lični psihološki rast i razvoj.
Izvor: Vaš psiholog
