Orgulje predstavljaju najveći i najsloženiji muzički instrument, a njihova izgradnja i održavanje su ozbiljan poduhvat. Karakteristične su za katoličke crkve, bez kojih se nijedna liturgijska svečanost praktično ne može ni zamisliti. Budući da je Vojvodina od davnina poznata po svojoj multikonfesionalnosti, ona broji mnoštvo katoličkih crkvi. Somborske orgulje, iako po starini nisu među prvima, najveće su od svih oko 170 orgulja koje trenutno postoje na teritoriji Vojvodine. Čuvaju se u Karmelićanskoj crkvi, a prior somborskog Karmelićanskog samostana, Stjepan Vidak, govori o korenima ideje o njihovoj izgradnji.
„U katoličkim crkvama manje-više je, da tako kažemo, normalno da postoje orgulje koje prate pevanje za vreme liturgijskih slavlja. Tako da svakako, rekoh samostan je izgrađen 1904. godine, da se sigurno odmah počelo razmišljati o tome, ali intenzivniji koraci u tome su napravljeni pred Prvi svetski rat. Tamo negde 1913. godine se spominje, utemeljen je i Odbor za izgradnju orgulja, počela su se skupljati određena finansijska sredstva, no nažalost kroz Prvi svetski rat inflacija je sve pojela, tako da zapravo je sve bilo na nuli. 1925. se onda snažno krenulo u sakupljanje sredstava“.
View this post on Instagram
Već tokom naredne godine, orgulje su nabavljene, uz pomoć sredstava koja je prikupilo karmelićansko bratstvo, u saradnji sa imućnim somborskim porodicama i donatorima. Vrednost orgulja iznosila je ondašnjih 400.000 dinara, što bi danas iznosilo blizu stotinu hiljada evra. Svečani blagoslov somborskih orgulja usledio je 14. februara 1926. godine, a one su posvećene karmelićanskoj svetici, Svetoj maloj Tereziji.
„To je jedna mlada svetica, koja je sa 15 godina ušla u karmel, klauzorni, to znači nije bila u kontaktu sa ljudima i umrla je sa 24 godine, ali postala je u Katoličkoj crkvi naučiteljica crkve. Evo kroz ovo vreme, 2026. godine će biti sto godina kako su one blagoslovljene i u funkciji i hvala Bogu, uz pomoć finansiranja mađarske Vlade, koja je omogućila obnovu ovih orgulja. Nadam se da ćemo 2026. godinu dočekati sa obnovljenim orguljama, preko jubileja Svete male Terezije, kojoj su orgulje posvećene“.
Zašto su orgulje značajne za katoličke crkve, Stjepan navodi nekoliko razloga.
„Na početku hrišćanstva, naslanjajući se na jevrejsku tradiciju, nije bilo instrumenata u crkvi. Vi i dan danas, u pravoslavnim crkvama, nemate nikakve instrumente koji bi pratili. U Katoličkoj crkvi, s vremenom su se pokazale orgulje najprikladniji instrument, najsvečaniji, sa svojim mogućnostima sviranja, proizvodnje zvuka i na taj način pomoć kod pevanja, pogotovo kada je narod kao narod uključen, nije samo važan hor ili pojedini pevači, nego se gleda da svi vernici, koji su na liturgijskom slavlju, učestvuju u tome. Orgulje zauzimaju prvo mesto nakon ljudskog glasa u svim liturgijskim slavljima“.
Ove monumentalne orgulje omogućavaju proizvodnju zvučnih boja kao 43 različita muzička instrumenta. Iako se trenutno na njima vrši prva velika restauracija, turisti ipak hrle da ih vide. Nimalo manje impozantna nije ni Crkva Svetog Stjepana kralja, u kojoj su one smeštene.
„Primetili smo da, kada dođu organizovane grupe, sa svojim vodičem i nekim, da im je najzanimljiviji pogled na orgulje, da je to prva stvar koju zapaze, i o kojima im objašnjavaju. Naravno da nisu zanemareni ni ti oltari i sama unutrašnjost crkve, ali naravno da je to zanimljivije vernicima. S druge strane, možda evo onima koji se malo više razumeju u umetnost, ili da se dive nekim kipovima ili izvedbi, a opet ono najjednostavnije rečeno, čisto turistima su takve zanimljivosti sigurno među bitnijima“.
Graditelj i restaurator orgulja, Tibor Apro iz Bačke Topole, kome je pripala veoma važna dužnost da somborske orgulje ponovo osposobi za narednih makar stotinak godina, posebno je istakao kvalitet izrade orgulja, koje su građene u Salzburgu, u radionici Hansa Maurahera.
„Pa mogu da kažem, kao najveće orgulje u Vojvodini, ne u Srbiji, samo u Vojvodini, a inače ko je gradio ove orgulje, baš je bio dobar majstor i to se vidi unutra, da je kvalitetne orgulje izgradio“.
Budući da se u Vojvodini baštine i čuvaju kultura, tradicija i običaji naroda raznih vera i nacija, somborske orgulje i Karmelićanska crkva u kojoj su smeštene, samo su jedan, ali izuzetno važan, deo vojvođanskog identiteta. Prepoznatljivost koje daju Somboru, čine ih i lokalnim brendom. A, Vojvođani i Somborci, imaju čime da se ponose.
OVAJ PROJEKAT JE SUFINANSIRAN IZ BUDŽETA POKRAJINSKOG SEKRETARIJATA ZA KULTURU, JAVNO INFORMISANJE I ODNOSE S VERSKIM ZAJEDNICAMA.
